هنگام مواجه‌شدن ناگهانی با یک سرعت‌گیر، چه کاری باید انجام داد؟

نویسنده: علیرضا کرامتیان، مدیر مرکز فنی(آموزش و پشتیبانی فنی، گارانتی) و شبکه نمایندگی های خدمات پس از فروش شرکت رنو ایران

سیستم تعلیق خودرو وظایف متعددی دارد که مهم‌ترین آنها جذب و دمپ کردن ضربات وارده از سمت جاده، افزایش میزان پایداری خودرو و حفظ تماس چرخ‌ها با سطح جاده است. این سیستم طوری طراحی شده است که هم ضربات جاده را جذب کند و هم ایمنی و سلامت سرنشینان را تأمین نماید. نرم بودن بیش از حد سیستم تعلیق موجب می‌شود تا امنیت سرنشینان کاهش یابد و انعطاف کم سیستم تعلیق، آزردگی و رنجش سرنشینان و آسیب دیدن قطعات مختلف خودرو را به دنبال دارد.

دو عامل "ایمنی و سلامت" و "راحتی و آسایش" در سیستم تعلیق با یکدیگر رابطه عکس دارند، کاهش یکی از عوامل، موجب افزایش دیگری و افزایش یکی از عوامل موجب کاهش طرف دیگر خواهد شد. شکل زیر می‌تواند این وضعیت را بهتر نمایش دهد:

تقریباً تمامی خودروهای سواری طوری طراحی شده‌اند که وقتی خودرو بر روی یک جاده مسطح حرکت می‌کند، فاصله قسمت عقب خودرو تا سطح زمین با فاصله قسمت جلوی خودرو تا سطح زمین تقریباً برابر است.

در حالی که خودرو روبه‌جلو حرکت می‌کند و راننده پدال ترمز را فشار می‌دهد، با توجه به وظیفه و عملکرد اجزاء سیستم تعلیق خودرو، فنرها و کمک‌فنرهای جلوی خودرو فشرده شده و فاصله قسمت جلوی خودرو تا زمین کم می‌شود و برعکس فنرها و کمک‌فنرهای عقب خودرو باز شده و فاصله قسمت عقب خودرو از زمین بیشتر می‌شود.

اینکه فاصله قسمت جلوی خودرو از سطح زمین در هنگام ترمزگرفتن، کمتر و فاصله قسمت عقب خودرو تا سطح زمین، زیادتر می‌شود، به دلیل عملکرد سیستم تعلیق و فرمان خودرو است و کاملاً طبیعی است. از طرفی دیگر در شرایط عنوان شده، تقسیم وزن خودرو بر روی محورهای عقب و جلوی خودرو به هم می‌خورد و وزن خودرو بر روی محور جلوی خودرو تمرکز بیشتری پیدا می‌کند و کمک‌فنرها با توجه به‌شدت ترمز، بیشتر کورس حرکتی خود را طی می‌نمایند.

هر کمک‌فنر، به یک ضربه‌گیر مجهز است که جنس آن از لاستیک و پلاستیک فشرده است و وظیفه آن این است که در زمان مواجه‌شدن خودرو با ضربه خیلی شدید، اجازه ندهد تا کمک‌فنر بیشتر از کورس حرکتی خود، جمع شده(فشرده شده) و به قطعات سیستم تعلیق خودرو آسیب کمتری وارد گردد.

چنانچه خودرو با سرعت نسبتاً زیاد در حال حرکت باشد و راننده به طور ناگهانی با یک سرعت‌گیر مواجه شود، لازم است تا راننده تا جایی که امکان دارد سرعت را کم کند تا در هنگام عبور از آن دست‌انداز، قطعات مختلف خودرو اعم از سیستم تعلیق و فرمان و قطعات شاسی و بدنه خودرو کمتر تحت تنش قرار گرفته و آسیب کمتری به آنها وارد شود.

در اینجا یک نکته بسیار مهم و کلیدی وجود دارد، راننده می‌بایست در فاصله اندکی که مانده تا به دست‌انداز یا سرعت‌گیر برسد، ترمز را رها کند.

زیرا همان‌طور که گفته شد وقتی راننده ترمز می‌کند، علاوه بر اینکه فنرها و کمک‌فنرهای جلو فشرده شده و به دلیل نیروی اینرسی، جلوی خودرو پائین می‌آید و عمل تقسیم وزن بر روی محورهای عقب و جلو، تغییر کرده و بیشتر وزن خودرو بر روی محور جلو متمرکز می‌شود، بلکه فنرها بیشتر و یا تمامی کورس حرکتی خود را طی می‌کنند. اگر در این حالت خودرو به سرعت‌گیر برسد، چون فنرها و کمک‌فنرها فشرده شده‌اند و بیشتر کورس حرکت خود را طی کرده‌اند، عملاً ضربات وارده از سمت جاده توسط فنرها و کمک‌فنرها نمی‌توانند جذب شوند و امکان کاهش و میرایی آنها وجود ندارد زیرا به دلیل جمع‌شدن فنرها و کمک‌فنرها و متمرکزشدن وزن خودرو به قسمت جلوی خودرو، کارایی فنرها و کمک‌فنرها به حداقل مقدار خود رسیده و به‌محض عبور خودرو از دست‌انداز و یا سرعت‌گیر، نیروی زیادی به آنها وارد می‌شود. شدت ضربه می‌تواند آن‌قدر زیاد باشد که تنها مقدار اندکی از آن توسط ضربه‌گیر کمک‌فنر جذب و دفع گردد و بیشتر ضربه از طریق سیستم تعلیق خودرو به شاسی و بدنه خودرو منتقل شده و نه‌تنها به سیستم تعلیق خودرو و بدنه و شاسی خودرو آسیب برساند، بلکه موجب سلب آسایش و آرامش سرنشینان شده و حتی ممکن است آنها نیز دچار آسیب دیدگی شوند.

حرکت از روی سرعت‌گیر به‌صورت مستقیم و یا مورب؟

یکی دیگر از ابهاماتی که ممکن است برای رانندگان و صاحبان خودرو، خصوصاً آنهایی که نسبت به‌سلامت خودروی خود حساس هستند و در عین حال به پدال گاز فشار بیشتری می‌آورند، وجود دارد این است که هنگامیکه بصورت ناگهانی با یک سرعت گیر مواجه می شوند، نمی دانند که آیا از روی آن به‌صورت مورب عبور کنند و یا اینکه فرمان را طوری بچرخانند که چرخ‌های جلو، به‌صورت عمود بر سرعت گیر باشد و چرخهای خودرو در وضعیتی که زاویه ای با سرعت گیر ندارند، از روی سرعت گیر عبور کنند.

حال ببینیم که اگر یک راننده به علت بی توجهی و یا در هنگام انجام حرکات نمایشی و به‌اصطلاح لایی‌کشیدن و ویراژدادن، به طور ناگهانی به یک سرعت‌گیر برسد و خودرو نسبت به سرعت‌گیر دارای زاویه باشد، چه کاری باید انجام دهد که به خودرو کمتر آسیب برسد و یا اگر خودرو نسبت به سرعت‌گیر زاویه ندارد، به همان‌گونه از آن عبور نماید و یا بهتر است که فرمان را اندکی بچرخاند تا خودرو نسبت به سرعت‌گیر زاویه پیدا کند.

وقتی خودرو به‌صورت مورب به یک سرعت‌گیر می‌رسد و یک چرخ از روی سرعت‌گیر عبور می‌کند، به واسطه اینکه چرخ اول از سرعت‌گیر بالا می‌رود لذا موجب می‌شود تا آن قسمت از خودرو از روی زمین بلند شود و این در حالی است که سه‌چرخ دیگر هنوز روی زمین هموار هستند و نمی‌خواهند بلند شوند. اگرچه یکی از وظایف سیستم تعلیق، مقابله با چنین شرایطی است ولی امکان کاهش این نیروها و دمپ کردن آنها به طور کامل وجود ندارد و سیستم تعلیق می‌تواند فقط مقداری از نیروهایی که از سمت جاده به شاسی و بدنه خودرو وارد می‌شوند را مهار و دمپ نماید.

حال هرچه سرعت خودرو بیشتر باشد، درصد نیروهایی که توسط سیستم تعلیق خودرو دفع می‌شوند، کمتر است.

قطعات اصلی شاسی و بدنه خودرو از مواد مختلفی مانند ورقه‌های فلزی، فولادی، گالوانیزه و ضدزنگ، با ضخامت‌های متفاوت ساخته شده‌اند که به‌وسیله جوش، پرچ و پیچ‌ومهره و غیره به یکدیگر متصل شده‌اند.

نیروهایی که توسط سیستم تعلیق دمپ نشده‌اند، از طریق فنرها و کمک‌فنرها وارد بدنه می‌شوند. وقتی یکی از چرخ‌ها از سرعت‌گیر بالا رفته و سه‌چرخ دیگر هنوز روی زمین هستند، تنش و فشار شدیدی به قطعات مختلف خودرو، مخصوصاً قطعات شاسی و بدنه وارد می‌شود، به عبارت دیگر تنش شدیدی مابین قسمتی که بالا رفته و قسمتی که در مقابل بالارفتن مقاومت می‌کند، به وجود می‌آید. نتیجه‌ای که حاصل می‌شود این است که بدنه می‌خواهد از شکل و فرم ساخته شده خود، خارج شود و تنها دلیلی که در مقابل تغییر شکل، مقاومت می‌کند جوش‌ها، پرچ‌ها و پیچ‌ومهره‌ها هستند که ورقه‌ها و قطعات مختلف بدنه را به هم متصل کرده‌اند، علاوه بر این، محکم‌بودن فلزاتی که در ساخت بدنه و شاسی مورد استفاده قرار گرفته‌اند نیز نقش بسزایی در جلوگیری از تغییر شکل و فرم بدنه و شاسی خودرو دارند.

اگر تابه‌حال زیر یکی از چرخ‌های یک خودرو قدیمی که دارای بدنه ضعیف و فرسوده‌ای است، جک سوسماری زده باشید(فقط زیر یکی از چرخها جک زده شود و سه چرخ دیگر روی زمین باشند)، ممکن است متوجه شده باشید که باز کردن درهای خودرو ممکن است اندکی سخت باشد. در وهله اول، شاید فکر کرده باشید که علت سخت بازشدن در، نامتعادل شدن وزن در باشد، در حالی که علت این است که بدنه و شاسی خودرو اندکی از شکل معمولی خود خارج شده و به‌اصطلاح پیچ‌خورده است، حال اگر خودرو را از روی جک پائین بیاورید، باز و بست درهای آن به وضعیت اولیه خود برمی‌گردد زیرا بدنه خودرو از وضعیت پیچ‌خوردگی خارج شده است و پیچش از بین رفته است.

وقتی خودرو به‌صورت مورب از روی یک دست‌انداز عبور می‌کند و یا زیر یکی از چرخ‌ها جک زده می‌شود، جوش‌ها، پرچ‌ها و پیچ‌ومهره‌های بدنه تحت‌فشار قرار می‌گیرند، وقتی بدنه خودرو در حال تلاش برای پیچیدن است، سایر قسمت‌هایی که به آن متصل هستند مانند داشبورد، صندلی‌ها، قطعات سقف و غیره نیز تحت‌تأثیر قرار گرفته و تنش‌های پیچشی در آنها نیز به وجود می‌آیند و آنها نیز دچار خم‌شدگی و پیچیدگی می‌شوند، نصب قطعاتی مانند داشبورد، صندلی و قطعات تزیینی بر روی بدنه و شاسی خودرو به‌وسیله جوش و پرچ انجام نمی‌شود بلکه بیشتر به‌وسیله پیچ، خار، بست، گیره و پیچ‌ومهره‌های ضعیف انجام می‌گیرد که هیچ‌کدام از اینها همانند جوش و پرچ قوی نیستند.

نتیجه این است که این قطعات ضعیف و کوچک، شروع به شل‌شدن می‌کنند و وقتی عمر خودرو اندکی بالا می‌رود و یا راننده بعضی اصول را هنگام عبور از سرعت‌گیرها و دست‌اندازها رعایت نمی‌کند و یا با سرعت بالا از روی آنها عبور می‌کند، بعد از مدتی از قسمت‌های مختلف خودرو، صداهای غیرعادی مانند تق‌تق و جیرجیرکردن تولید شده و سرنشینان را آزرده‌خاطر خواهد کرد و در چنین مواقعی صاحب خودرو انتظار دارد که یک تعمیرگاه بتواند عملیات صداگیری را در زمان کوتاه و با هزینه کم انجام دهد، این در حالی است که کار زیادی از دست تعمیرگاه برنمی‌آید زیرا تعداد زیادی از جوش‌ها، پرچ‌ها، خارها، بست و پیچ‌ومهره‌ها که بیشتر آنها در دسترس نیستند، شل شده‌اند و امکان بازیابی آنها وجود ندارد.

نقش میل موج‌گیر (Anti-Roll Bar) در کاهش ضربات وارده به خودرو چیست؟

هر دو محور عقب و جلوی اکثر خودروها مجهز به میله موج‌گیر هستند که سیستم تعلیق سمت چپ و راست را به هم متصل می‌کنند.

هنگامی که یک چرخ بالا می‌رود، کلیه اجزاء سیستم تعلیق مربوط به آن چرخ که شامل فنر، کمک‌فنر، سگ دست و غیره هستند، در مقابل نیروی وارد شده به آن از خود مقاومت نشان می‌دهند، همچنین مقداری از این نیرو از طریق میله موج‌گیر به چرخ سمت دیگر منتقل می‌شود تا سیستم تعلیق آن چرخ را نیز در مقابله با نیروی وارد به چرخ اول، درگیر نماید، به عبارت دیگر میله موج‌گیر با منتقل‌کردن مقداری از نیرو از چرخی که از سرعت‌گیر بالا رفته است، به چرخ مقابل خود که هنوز به سرعت‌گیر نرسیده است، سعی می‌کند تا سیستم تعلیق آن چرخ را نیز به مقابله با نیروی وارده، سهیم و همراه نماید. قطعاً مقابله با نیرویی که به یک چرخ وارد شده است، با سیستم تعلیق دو چرخ، نتیجه بهتری نسبت به مقابله با همان نیرو با سیستم تعلیق متعلق به یک چرخ خواهد داشت و نیروهای وارده به میزان بیشتری دمپ شده و به میزان بیشتری و در زمان کوتاه تری، از بین خواهند رفت.

اگر چرخ سمت مقابل به‌وسیله میله موج‌گیر به هر میزان هم در دمپ کردن نیروها شرکت نماید و به هر میزان از انتقال ضربات وارده از سمت جاده به شاسی و بدنه خودرو بکاهد، ولی باز هم نمی‌تواند به طور کامل از پیچش بدنه و شاسی خودرو جلوگیری نماید لذا توصیه می‌شود که هر زمان، در هنگام رانندگی به طور ناگهانی با یک سرعت‌گیر مواجه شدید، سعی کنید به‌صورت مورب از آن عبور نکنید بلکه با چرخاندن و کنترل فرمان، خودرو را طوری هدایت کنید که هر دوچرخ به طور هم زمان به سرعت‌گیر برسند تا کمترین ضربه به سیستم تعلیق خودرو وارد شود.

برخی از افراد در مورد نحوه عبور از سرعت‌گیرها معتقدند که هر چه زودتر و سریع‌تر از روی سرعت‌گیرها عبور نمایند، بهتر است و ضربه را کمتر احساس خواهند کرد. این تصور کاملاً با ساختار و عملکرد سیستم تعلیق و نحوه دمپ کردن نیروهای وارده به خودرو در تناقض است. هرچه سرعت خودرو در هنگام عبور از سرعت‌گیر بیشتر باشد، میزان تنش‌هایی که به قسمت‌های مختلف خودرو وارد می‌شود، بیشتر بوده و دمپ کردن آنها توسط سیستم تعلیق خودرو، کمتر انجام می‌گیرد لذا آسیب بیشتری به خودرو وارد می‌گردد.

عبور با سرعت زیاد از روی سرعت‌گیرها موجب می‌شود تا به سیستم تعلیق خودرو، شوک شدیدی وارد شود، به عبارت دیگر نیروهایی که می‌بایست به‌آرامی به سیستم تعلیق وارد، و به‌آرامی دمپ گردند، چنانچه به طور ناگهانی به سیستم تعلیق وارد گردند و زمان برای دمپ کردن آن به‌شدت کم شود، سبب می‌شود تا عمل دمپ کردن به طور کامل انجام نگیرد و خودرو تحت تنش شدیدی قرار گیرد و آسیب‌های وارده به خودرو افزایش یابد.

نتیجه‌گیری:

هنگام رانندگی، چنانچه به طور ناگهانی به یک سرعت‌گیر مواجه شدیم، توصیه می‌شود که تا جایی که امکان دارد از سرعت خودرو کم نموده و فرمان را طوری بچرخانیم که خودرو با سرعت‌گیر، عمود باشد و نهایتاً در کمترین فاصله مانده به سرعت‌گیر، پدال ترمز را رها نمائیم. این عمل موجب می‌شود تا خودرو با کمترین تنش مواجه شده و ضربات بیشتری توسط سیستم تعلیق خودرو دمپ شود. آنهایی که نسبت به‌سلامت خودروی خود وسواس زیادی دارند و علاقه دارند که بدنه و شاسی خودرو سالم بماند و صداهای ناراحت‌کننده در کابین سرنشینان ایجاد نشود، لازم است تا از روی دست‌اندازها به‌صورت مورب عبور نکنند.

What should be done when suddenly facing a speed bump?

Writer: Alireza Keramatian/ Renault IRAN Technical Hub and Network Manager