دلیل روشن ماندن فن رادیاتور، پس از خاموش کردن خودرو چیست؟

نویسنده: علیرضا کرامتیان، مدیر مرکز فنی(آموزش و پشتیبانی فنی، گارانتی) و شبکه نمایندگی های خدمات پس از فروش شرکت رنو ایران

شاید واقعاً نتوان گفت که کدام یک از سیستم‌های خودرو کار مهم‌تری انجام می‌دهند، این بستگی به نگرش هر شخصی به سیستم‌های مختلف خودرو دارد و اینکه از چه زاویه‌ای به آن نگاه کند. به‌هرحال یکی از سیستم‌هایی که نقش بسزایی در جلوگیری از رسیدن آسیب به خودرو دارد، سیستم خنک‌کاری موتور است.

سیستم خنک‌کاری موتور، گرمای تولید شده توسط موتور را کنترل می‌کند. این سیستم از طرفی باید طوری عمل کند که وقتی راننده موتور را روشن می‌کند، دمای موتور در کمترین زمان ممکن به‌اندازه‌ای برسد که بستر مناسب برای احتراق مهیا شود و از طرفی باید از افزایش دمای بیش از حد موتور جلوگیری نماید تا آسیبی به قطعات آن نرسد.

سیستم خنک‌کاری را می‌توان به دو بخش کلی تقسیم نمود:

بخش مکانیکی شامل: پمپ آب یا واتر پمپ، رادیاتور، ترموستات، منبع انبساط، رادیاتور بخاری داخل کابین سرنشینان، لوله‌های ارتباطی و...

بخش برقی شامل: فن خنک کننده، یونیت موتور، سنسورهای دما، رله‌ها، فیوزها، مقاومت فن، یونیت فن (در بعضی از خودروها)، سیم‌های ارتباطی و...

رادیاتور به دو روش خنک می‌شود، یکی توسط حرکت خودرو به سمت جلو که موجب می‌شود تا جریان هوا از بین لوله‌های نازک رادیاتور عبور کند و تبادل حرارتی انجام گیرد و مایع خنک کننده رادیاتور و نهایتاً موتور خنک شود و دیگری توسط فن رادیاتور.

نصب ترموستات غیراستاندارد بر روی موتور خودرو چه پیامدهایی دارد؟

ضد یخ خودرو چیست و چه زمانی باید آن را تعویض کرد؟

دلیل خروج آب از اگزوز خودرو چیست؟

یک سنسور بصورت مداوم دمای داغ‌ترین نقطه مایع خنک کننده موتور را به یونیت موتور گزارش می‌کند، اگر شرایط عملکرد موتور به شکلی باشد که عبور جریان هوا از بین لوله‌های رادیاتور، نتواند دمای مایع خنک کننده موتور را در وضعیت پایدار ثابت نگه دارد و دما به میزانی برسد که موتور دچار آسیب‌دیدگی شود، یونیت موتور رله فن خنک کننده موتور را فعال کرده و فن رادیاتور شروع به کار می‌کند. رادیاتور بعضی از خودروها دارای یک فن و بعضی دیگر دارای دو فن هستند. این دو فن در کنار هم کار می‌کنند.

فن و یا فن‌های رادیاتور چه تکی باشند و یا به‌صورت دوتائی باشند، با سرعت‌های مختلفی گردش می‌کنند:

تقریباً همگی فن‌هایی که روی خودروهای امروزی نصب می‌شوند، دارای دور پائین و دور بالا هستند، بعضی از فن‌ها دارای سه رنج سرعتی یعنی دور پائین، دور متوسط و دور بالا هستند و بر روی بعضی خودروها نیز فن‌هایی نصب شده‌اند که سرعت چرخش آنها به‌صورت متغیر از کمترین مقدار تا بیشترین مقدار عمل می کنند.

چنانچه دمای مایع خنک کننده موتور افزایش پیدا کند، ابتدا فن با دور کند شروع به چرخش می کند، اگر فن با دور کند نتوانست دمای مایع خنک کننده موتور را کاهش و به وضعیت پایدار و متعادل برساند، آنگاه سرعت گردش فن از کند به تند تغییر می‌نماید.

در خودروهایی که دارای فن با دور متغیر هستند، سرعت فن رادیاتور متناسب با دمای مایع خنک کننده افزایش می‌یابد، بدین صورت که با افزایش دما، سرعت فن نیز زیاد می‌شود تا دمای مایع خنک کننده، در محدوده دمای تعیین شده، قرار داشته باشد و به یک وضعیت پایدار برسد.

با توجه به مقدمه‌ای که عنوان شد، می‌پردازیم به بحث در خصوص عنوان مقاله، بدین صورت که گاهی اوقات بعد از اینکه راننده موتور را خاموش نمود، ممکن است فن رادیاتور خاموش نشود و یا اینکه بعد از زمانی کمتر از یک دو دقیقه، فن رادیاتور که با خاموش کردن موتور توسط راننده، خاموش شده بود، به طور خودکار روشن شود و بعد از اینکه حدود چند دقیقه با سرعت بالا گردش نمود، خاموش شود. ما قصد داریم که علت روشن شدن خودکار فن را توضیح دهیم.

وقتی خودرو روشن است و دمای مایع خنک کننده به دمای مناسب و پایدار رسیده است، مایع خنک کننده همواره توسط واترپمپ در حال گردش در سیستم است، مایع خنک کننده در بلوک و در اطراف سیلندرها و سرسیلندر گردش می‌کند، از ترموستات عبور می‌کند و بعد از گذشتن از لوله‌ها و شلنگ‌های ارتباطی، وارد رادیاتور می‌شود، در آنجا تبادل حرارتی انجام‌ گرفته و دمای مایع خنک کننده کاهش یافته و مجدداً پس از گذشتن از واترپمپ، وارد بلوک سیلندر می‌شود و این چرخه همچنان ادامه پیدا می‌کند، سنسور دمای مایع خنک کننده موتور دقیقاً در خروجی بلوک سیلندر و در کنار ترموستات قرار دارد، دمای این ناحیه از موتور تقریباً با دمای مایع خنک کننده که در مجاورت اتاقک‌های انفجار در حال گردش می باشند، مساوی است لذا طراحان و مهندسین این محل را به‌عنوان مبنای مقایسه در نظر گرفته‌اند.

وقتی راننده موتور را خاموش می‌کند، چرخش میل‌لنگ متوقف می‌شود و واترپمپ نیز از حرکت باز می‌ایستد، در این وضعیت گردش آب نیز در سیستم خنک‌کاری موتور دیگر انجام نمی‌گیرد، ولی از آنجا که جنس سیلندرها و اتاقک‌های احتراق از فلز هستند و همچنان گرما را در خود بصورت ذخیره دارند، حرارت آنها به مایع خنک کننده منتقل می‌شود و دمای مایع خنک کننده در داخل بلوک سیلندر افزایش می‌یابد، از آنجا که محور واترپمپ چرخش نمی‌کند، جریان مایع خنک کننده در سیستم خنک کننده موتور وجود ندارد ولی به‌ دلیل اصل هَم رَفت، گرمائی که در مایعات خنک کننده اطراف سیلندرها و سرسیلندر قرار دارد، به مولکول‌های مایع خنک کننده که در مجاورت خود قرار دارند، منتقل می‌شود، این گرما به مایع خنک کننده در اطراف سنسور دمای مایع خنک کننده هم منتقل می‌شود و آن سنسور را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، (همرفت یا  Convection یکی از روش‌های انتقال گرما در مایعات و گازها است. در این روش، انتقال گرما توسط حرکت توده مولکول‌ها در سیالات، از قبیل گازها و مایعات، انجام می‌شود، انتقال گرما در این روش بدین صورت است که انرژی گرمائی مولکول‌های سیال در یک نقطه که دارای دمای بالاتر هستند، به مولکول‌های مایع خنک کننده مجاور که دارای دمای پائین‌تر هستند، منتقل می‌شود)

یونیت موتور از اطلاعات دریافت شده از سنسور مایع خنک کننده موتور، متوجه می‌شود که دمای مایع خنک کننده و همچنین دمای قطعات مختلف موتور بالاتر از حد نرمال است و ممکن است بلوک سیلندر، سرسیلندر و قطعات دیگرِ موتور از جمله سیلندرها، پیستون ها، رینگ‌ها، سوپاپ‌ها و غیره آسیب ببینند لذا فرمان روشن شدن فن‌های رادیاتور را با حداکثر سرعت صادر می‌نماید، به دنبال آن فن‌های رادیاتور با بیشترین سرعت به گردش درآمده و با ایجاد جریان هوا در محفظه موتور، بلوک سیلندر و سرسیلندر را که در معرض جریان هوا می باشند را خنک می‌کنند تا از آسیب رسیدن به آنها جلوگیری شود.

خروج باد سرد از بخاری خودرو به چه دلیل است؟

نقش ترموستات خودرو چیست؟

این علائم نشان دهنده خرابی واتر پمپ است

لازم به ذکر است که تقریباً همگی خودروهای امروزی مجهز به این سیستم هستند ولی بعضی از خودروهای انژکتور قدیمی از این سیستم بهره نمی‌برند.

اگر در زمانی که راننده موتور را خاموش می‌کند، دمای موتور بالا نباشد و بار زیادی به موتور وارد نشده باشد، عملیات روشن شدن فن‌ها به‌صورت اتوماتیک انجام نخواهد شد ولی اگر در زمانی که راننده موتور را خاموش می‌کند، خودرو تحت‌فشار بوده باشد و بار زیادی به موتور وارد شده بوده باشد، خیلی زود فن رادیاتور با حداکثر سرعت شروع به چرخش خواهد نمود. اگر در زمانی که راننده موتور را خاموش می‌کند، دمای موتور به‌ شدت بالا باشد، حتی ممکن است فن رادیاتور بدون مکث مجدداً شروع به گردش با حداکثر سرعت نماید.

بنابر آنچه در بالا عنوان شد، توصیه می‌شود که صاحبان خودرو وقتی به مقصد خود رسیدند و قصد دارند خودرو را خاموش کنند، کلیه مصرف‌کننده‌های خودرو اعم از کولر، چراغ‌ها و غیره را خاموش کنند و منتظر باشند تا فن رادیاتور از گردش بایستد و اگر عجله دارند و قصد دارند تا زودتر خودرو را خاموش نماید و در این زمان فن دور تند رادیاتور روشن است، حداقل صبر کنند تا سرعت فن از وضعیت دور تند به وضعیت دور کند تغییر نماید، سپس اقدام به خاموش کردن موتور نمایند.

اگر به‌ محض اینکه خودرو را خاموش کردید و یا در کمتر از یک دقیقه بعد، فن رادیاتور با حداکثر سرعت شروع به چرخش نمود، بدانید که خودرو را در شرایطی خاموش کرده‌اید که دمای مایع خنک کننده بیش از حد نرمال بالا بوده است. در این زمان یونیت موتور با روشن‌کردن فن‌های رادیاتور با سرعت بالا، از آسیب رسیدن به موتور جلوگیری خواهد نمود ولی باید در نظر داشته باشید که تکرار این وضعیت و تداوم در خاموش کردن موتور در وضعیتی که دمای مایع خنک کننده آن بسیار بالا است، می‌تواند موجب آسیب دیدن قطعات موتور شود.

What is the reason for the radiator fan staying on, after turning off the vehicle?

Writer: Alireza Keramatian/ Renault IRAN Technical Hub and Network Manager