نکاتی برای استفاده از دنده Park در خودروهای اتومات

نویسنده: علیرضا کرامتیان، مدیر مرکز فنی(آموزش و پشتیبانی فنی، گارانتی) و شبکه نمایندگی های خدمات پس از فروش شرکت رنو ایران

یکی از مهم‌ترین مسائلی که همواره در دستور کار مهندسین و طراحان، از اولین و قدیمی‌ترین خودروهای ساخته شده تا بروزترین و جدیدترین، از آنهایی که کمترین امکانات را دارند تا خودرو‌هایی که به بیشترین وسایل رفاهی مجهز هستند، ثابت نگهداشتن و عدم حرکت خودرو، در زمانی است که خودرو حرکت نمی‌کند و یا در زمانی که موتور خاموش بوده و خودرو در جایی پارک است. این مسئله زمانی اهمیت بیشتری پیدا کرده و به یک دغدغه و نگرانی تبدیل می‌شود که صاحب خودرو، قصد داشته باشد اتومبیل خود را در یک سراشیبی پارک نماید.

برای رسیدن به این هدف، سیستم ترمز دستی ساخته شده و بر روی کلیه خودروها قرار گرفته است ولی این ترمزها(ترمزهای دستی) خیلی قابل‌ اعتماد نیستند زیرا ممکن است ترمزهای دستی بعد از مدتی، از رگلاژ خارج شده و کارائی خود را از دست بدهند و نتواند آن‌طور که لازم است خودرو را خصوصاً در سراشیبی‌ها ثابت نگهدارند، همچنین ممکن است ترمز دستی به دلیل بروز ایراد در کفشک ها و یا لنت ها و یا مکانیزم آن، توانائی و کارآئی لازم را  برای ثابت نگهداشتن خودرو نداشته باشند. به همین دلیل اکثر رانندگان با استفاده از تجربیات و توصیه‌های دیگران، در هنگامیکه می‌خواهند خودرو را در مکانی پارک نمایند، بعد از خاموش کردن موتور، گیربکس را در دنده یک و یا دنده‌ عقب قرار می‌دهند. این وضعیت موجب می‌شود تا اصطکاک داخلی موتور، بوسیله خط انتقال قدرت که شامل مجموعه دیسک و کلاچ، گیربکس، دیفرانسیل، پلوس‌ها و چرخ‌ها می‌شود، به ترمز دستی کمک کرده و موجبات توقف خودرو را در وضعیت موتور خاموش، فراهم نماید. البته لازم به ذکر است که اگر موتور مستهلک باشد و یا مجموعه دیسک و کلاچ دارای مشکل باشد، ممکن است این سازوکار نتواند در توقف خودرو، به سیستم ترمز دستی، کمک نماید.

نحوه عملکرد خودروهای مجهز به گیربکس‌های اتوماتیک(Atomatic Transmission) اعم از الکتروهیدرولیکی، CVT و دوکلاچه(DCT) به شکلی است که قرار دادن دسته دنده در یکی از وضعیت های D و یا R، به هیچ عنوان نمی‌تواند کمکی به سیستم ترمز دستی داشته و موجب توقف خودرو، در وضعیت موتور خاموش گردد لذا برای ثابت نگه‌داشتن این خودروها در زمانی که حرکت نمی‌کنند و پارک هستند، از مکانیزمی تحت عنوان دنده پارک (P) استفاده می گردد.

در این گیربکس‌ها، یک‌ دنده بنام دنده پارک(Park) وجود دارد که به دیفرانسیل متصل است و همراه با آن می‌چرخد. مطابق شکل زیر وقتی دسته‌ دنده را در وضعیت P قرار می‌دهیم، نیرو بوسیله یک کابل به قطعه‌ای فلزی، بنام ضامن قفل‌کن منتقل شده و قسمتی از این قطعه، در میان چرخ‌دنده‌هایِ دنده Park قرار می‌گیرد و از چرخش آن جلوگیری می‌کند، این عمل موجب می‌شود تا چرخ‌های خودرو که از طریق پلوس‌ها و دیفرانسیل به دنده Park، متصل هستند، کاملاً بی‌حرکت بمانند.

برای اینکه قطعات سیستم مذکور دچار آسیب و استهلاک نشوند، لازم است تا هنگام استفاده از دنده پارک، چند نکته به ظاهر ساده ولی بسیار مهم، رعایت شوند:

اولین مورد این است که در هنگامیکه دسته‌ دنده را می‌خواهیم به وضعیتِ دنده پارک تغییر دهیم، خودرو باید کاملاً بی‌حرکت و سرعت آن صفر باشد، زیرا اگر خودرو کوچکترین حرکتی داشته باشد و ضامن قفل‌ کن بطور ناگهانی در میان یکی از دنده‌های دنده Park قرار گیرد، گشتاور زیادی از طریق چرخ‌ها و پلوس‌ها به آن وارد شده و با توجه به ساختار و نحوه قرارگیری ضامن قفل‌کن، ضامن قفل‌کن بصورت یک اهرم عمل کرده و نیروی بسیار زیادی به مکانیزم دنده پارک و همچنین پوسته گیربکس وارد می‌آورد و حتی می‌تواند موجب ترک‌ برداشتن و یا شکستگی پوسته گیربکس گردد. 

بنابراین، برای جلوگیری از آسیب‌ دیدن قطعاتِ مکانیزم دنده پارک و همچنین به جهت جلوگیری از ترک‌خوردگی و شکستگی پوسته گیربکس، در هنگامیکه قصد داریم تا دنده را به وضعیت Park تغییر دهیم، لازم است تا خودرو کاملا بی حرکت بوده و سرعت آن صفر باشد.

نکته دیگری که لازم است در هنگام تغییر وضعیتِ دسته‌دنده به حالت Park و فعال‌کردن ترمز دستی، خصوصاً در سربالائی‌ها و سرپائینی‌ها رعایت شود این است که همان‌طور که در بالا عنوان شد، ابتدا باید خودرو را کاملاً متوقف نمود تا خودرو کاملاً بی‌ حرکت شده و سرعت آن صفر شود، سپس می‌بایست ترمز دستی را فعال کرده و بعد از آن دسته‌دنده را به وضعیت Park تغییر دهیم.

به عبارت دیگر، ترتیب تغییر دسته‌ دنده به وضعیت Park و فعال‌ کردن ترمز دستی، بصورت زیر است:

1- متوقف کردن کامل خودرو

2- فشردن پدال ترمز و فشرده نگه‌داشتن آن

3- فعال‌کردن ترمز دستی

4- رها کردن پدال ترمز (خصوصاً در سربالائی و یا سرازیری) تا نیروی وزن خودرو به مکانیزم ترمز دستی وارد شود

5- تغییر دسته‌دنده به وضعیت Park

اگر فرایندی که در بالا عنوان شده است، رعایت شود، ضامن قفل‌کن مطابق شکل زیر، در جای خود قرار می‌گیرد:

مطابق آنچه نمایش داده شده است، اگر راننده دسته‌ دنده را بعد از توقف کامل خودرو و همچنین فعال‌کردن ترمز دستی، به وضعیت Park تغییر دهد، ضامن قفل‌کن که در شکل فوق با شماره 2 نمایش داده شده است، مابین دو دنده پارک و تقریباً در وسط قرار خواهد گرفت، این وضعیت موجب می‌شود تا علاوه بر اینکه قطعات مربوط به مکانیزم دنده Park ، دچار هیچ‌گونه آسیبی نشوند، باعث می‌شود تا در زمانی که راننده قصد دارد دسته‌دنده را از وضعیت Park خارج نماید، با مشکلی مواجه نشود. به عبارت دیگر اگر ضامن قفل‌کن در بین دو دنده Park و به فاصله تقریباً مساوی قرار گیرد و از سمت هر کدام از دو دنده کناری فشاری به آن وارد نشود، عملِ خارج‌ کردن دسته‌ دنده توسط راننده، از حالت Park، بسادگی و بدون مشکلی انجام گیرد.

اما چنانچه فرآیند تغییر دسته‌دنده به حالت Park، مطابق آنچه در بالا عنوان شده است رعایت نشود، ممکن است ضامن قفل‌ کن، دقیقا مابین دو دنده قرار نگرفته و با توجه‌ به اینکه وقتی راننده دسته‌ دنده را در حالت Park قرار داده است، خودرو در سربالائی بوده است و یا در سرپائینی بوده است، به یکی از دو دنده کناری، بچسبد و یا توسط یکی از آن دنده های Park، تحت‌ فشار قرار گیرد.

اگر فرآیند تغییر دسته‌دنده به وضعیت Park، توسط راننده رعایت نشود، به دلیل اینکه دنده پارک توسط دیفرانسیل و پلوس‌ها به چرخ‌ها متصل هستند، گشتاور زیادی به ضامن قفل‌کن وارد شده و آن را تحت‌ فشار قرار می‌دهد و ممکن است موجب آسیب دیدن قطعات مربوط به مکانیزم دنده پارک و دیگر اجزاء شود و همچنین زمانی که راننده قصد دارد دسته‌دنده را از وضعیت Park خارج نماید، امکان دارد دسته‌دنده از وضعیت پارک خارج شود ولی ضامن قفل‌ کن به دلیل اینکه به چرخ‌ دنده پارک چسبیده است و فشار زیادی را تحمل می‌کند، از جای خود خارج نشود و به‌ محض اینکه راننده دسته‌دنده را در وضعیت D و یا R قرار داد و شروع به حرکت نمود، ضامن قفل‌کن بصورت ناگهانی از جای خود خارج شود و قسمت پشت آن به پوسته داخلی گیربکس برخورد نماید که این برخورد، موجب تولید صدا خواهد شد. لازم به ذکر است که شدت برخورد این قطعه(ضامن قفل کن) با پوسته داخلی گیربکس در حدی نیست که پوسته گیربکس و یا ضامن قفل کن، آسیب ببینند ولی شنیدن این صدا برای راننده و سرنشینان ناخوشایند خواهد بود و امکان دارد ایشان را نگران نماید.

با توجه‌ به آنچه عنوان شد، توصیه می شود تا فرآیند تغییر دسته‌ دنده، از حالت Park به یکی از وضعیت های N، D و یا R لازم است بصورت زیر انجام گیرد:

1. ترمز فشرده شود و در همین حالت(در حالت فشرده) نگه داشته شود.
2. در حالتی که همچنان پدال ترمز فشرده شده است، دسته دنده از وضعیت Park خارج گردد.
3. ترمز دستی غیرفعال(آزاد) شود.
4. دسته دنده به یکی از وضعیت های D، N و یا R تغییر نماید.

با رعایت فرآیند تغییر دسته‌دنده به وضعیت Park و همچنین فرآیند خارج‌کردن دسته‌دنده از حالت Park مطابق آنچه عنوان گردید، نه‌ تنها قطعات مربوط به مکانیزم دنده پارک دچار آسیب‌دیدگی نخواهند شد، بلکه قراردادن دسته‌دنده به وضعیت Park و آزادکردن دسته‌دنده از وضعیت Park به یکی از حالات N، D و یا R، به‌سادگی انجام‌گرفته و در حین انجام آن، هیچگونه آسیبی به پوسته گیربکس نیز وارد نخواهد شد.

لازم به ذکر است که بعضی از خودروهای جدید، مجهز به سیستم ترمز دستی الکترونیکی EPB شده‌اند که دارای قابلیت‌های بسیار بیشتری بوده و عدم حرکت خودرو را تضمین می‌نماید. چنانچه تمایل دارید در خصوص سیستم ترمز دستی الکترونیکی بیشتر بدانید، مطلبی که در این‌ خصوص در مجله رنو ایران تحت عنوان “سیستم ترمز دستی الکترونیکی (EPB) چیست و چگونه کار می‌کند؟ " وجود دارد را مطالعه فرمایید.

Tips on using Park gear(P) in cars equipped with Automatic Transmission

Writer: Alireza Keramatian/ Renault IRAN Technical Hub and Network Manager