علت بوی نامطبوع، هنگام روشن کردن کولر چیست؟

***نویسندگان: استاد حمیدرضا جهانشیری، دبیر زیست شناسی ناحیه شش آموزش و پرورش شهر مشهد و علیرضا کرامتیان، شرکت رنوپارس

سیستم کولر از زمان پیدایش و بکارگیری در خودروها همواره دارای ایرادات مختلف بوده و با گذشت زمان، کیفیت و بهره وری آن ارتقاء پیدا کرده است. بیشتر مشکلات سیستم کولر به قطعات مکانیکی و فرآیند خنک کاری سیستم مربوط می شود. یکی از مواردی که همواره باعث ناراحتی و آزار سرنشینان خودرو می شود احساس بوی نامطبوع در هنگام روشن شدن سیستم کولر است. شاید در زمانی که سیستم کولر دارای مشکلات بیشتری بوده است، این بوی نامطبوع چندان مورد توجه قرار نمی گرفته و سرنشینان خودرو اغلب درگیر مسائل و مشکلات مکانیکی سیستم کولر بوده اند ولی در سال های اخیر که مشکلات ریشه ای و اصلی کولر به حداقل خود رسیده است، این مشکل بیشتر مورد توجه قرار گرفته است و تعداد مشتریانی که در این خصوص شکایت دارند، افزایش یافته است.

برای اینکه علت ایجاد این بوی نامطبوع را پیدا کنیم، لازم است تا بطور خیلی مختصر در خصوص نحوه عملکرد سیستم تهویه مطبوع خودرو مروری داشته باشیم؛ سیستم تهویه مطبوع از قطعات مختلفی تشکیل شده است که مهم ترین آنها عبارتند از کمپرسور، کندانسور، رطوبت گیر، شیر انبساط، اواپراتور، لوله ها و شیلنگ های ارتباطی، فن خنک کننده کندانسور، فن دمنده داخل اتاق، سنسورها و یونیت های کنترل کننده.

گاز توسط کمپرسور تحت فشار قرار گرفته و به کندانسور ارسال می شود، جریان هوا که در اثر حرکت خودرو و فن کندانسور ایجاد می شود موجب خنک شدن کندانسور شده و گاز داخل آن را به مایع تبدیل می کند؛ این مایع پس از عبور از قطعه ای به نام رطوبت گیر یا خشک کن، به شیر انبساط می رسد. شیر انبساط وظیفه دارد تا شرایط را برای تبدیل مایع به گاز مهیا کند، وقتی مایع در اواپراتور به گاز تغییر ماهیت می دهد، گرمای محیط را جذب می کند و این فرآیند موجب می شود تا بدنه فلزی اواپراتور به شدت سرد شود.

سیستم تهویه مطبوع خودرو طوری طراحی شده است که در هر وضعیتی، هوا از اواپراتور عبور می کند، به عبارت دیگر اگر بخاری روشن باشد و یا سیستم کولر در حال کار کردن باشد و چنانچه هوا از بیرون خودرو وارد کابین سرنشینان شود و یا هوا در داخل کابین در حال چرخش باشد، در هر صورت هوا از اواپراتور عبور می کند، یک فن در داخل کابین سرنشینان تعبیه شده است که موجب می شود هوا از میان پره های نازک اواپراتور عبور کند، پره های اواپراتور گرما و رطوبت هوای عبوری را جذب کرده و نهایتا گاز از اواپراتور توسط یک لوله به کمپرسور منتقل و در آنجا مجددا فشره شده و این فرآیند تکرار می شود.

اواپراتور یکی از مهم ترین قطعات سیستم تهویه مطبوع است که به لحاظ موقعیت در محلی قرار گرفته است که نسبتا خنک و تاریک است و به جز زمانی که کولر و یا بخاری روشن است، جریان هوا در آن خیلی کم است و همانطور که گفته شد، گرما و رطوبت هوا در اواپراتور جذب می شود. همه این شرایط موجب می شوند تا رطوبت جذب شده در اواپراتور عاملی برای ایجاد و رشد قارچ ها و باکتری ها شود. این قارچ ها و باکتری ها در هنگام فعالیت، رشد و نمو، از خود بوی نامطبوع متصاعد می کنند که این بو حاصل تجزیه مواد غذائی توسط باکتری ها می باشد که گازهای سولفور هیدروژن و متان تولید می کند که این دو گاز، هر دو بد بو هستند و فرآیند تولید آنها نیز تخمیر می باشد.

دو گروه باکتری وجود دارند: باکتری هائی که فرآیند تخمیر، یعنی فرآیند تجزیه بدون اکسیژن را انجام می دهند و باکتری های دیگری که عمل تجزیه را با اکسیژن انجام می دهند که به آنها باکتری های هوازی گفته می شود، بوی بد، ناشی از تولید گاز توسط باکتری هائی است که عمل تخمیر را انجام می دهند و جالب اینجاست که هرگاه جریان هوا در مسیر ایجاد شود، باکتری هائیکه عمل تخمیر را انجام می دهند، از بین می روند، در واقع هر بار که راننده کولر را روشن می کند، به از بین رفتن آن دسته از باکتری هائیکه عمل تخمیر انجام می دهند، کمک می نماید.

وقتی راننده کولر را روشن می کند، بوی نامطبوعی که در اثر رشد، نمو و زندگی کردن میکرو ارگانیسم هائی که شامل قارچ ها و باکتری ها می شوند و در اطراف اواپراتور جمع شده است، به یکباره به داخل کابین راننده راه می باید و موجب ناراحتی سرنشینان می شود، در واقع این بو شامل عوامل تولید مثل است که از قارچها و باکتری ها، به محیط اطراف ساطع می شود و به آن اسپور گفته می شود، لازم به ذکر است که تنفس این مواد، موجب حساسیت و آلرژی در افراد می شود و به همین دلیل امروزه به افرادیکه مبتلا به حساسیت و سینوزیت هستند، توصیه می شود که در خودرو، از کولر استفاده نکنند زیرا علاوه بر سرما، اسپور خارج شده از دریچه های کولر وارد سیستم تنفسی شده و در آنجا شروع به رشد کرده و در سیستم تنفسی فوقانی، موجب ایجاد عفونت می شود. لازم به ذکر است که متصاعد شدن اسپور و بوی نامطبوع در زمان عملکرد کولر همواره وجود دارد و مقدار آن کم نمی شود و آنچه موجب می شود که این بو توسط اعصاب بویائی کمتر حس شود، اول این است که میزان دقت حس بویائی انسان در دمای پائین یعنی در زمانیکه هوای داخل کابین خودرو سرد شده، کاهش می یابد و این بدین معنی است که انسان در دمای پائین، کمتر می تواند بوهای مختلف را تشخیص دهد و در واقع این موضوع، یک ویژگی عملکردی حس بویائی انسان است و دوم اینکه عمل سازش انجام شده است و این بدین معنی است که دیگر پتانسیل عمل در گیرنده های بویائی انسان تشکیل نمی شود که به مغز فرمان دهد، این وضعیت را می توان بدین صورت تجربه کرد که بعنوان مثال وقتی شخصی به خود ادکلن می زند، بعد از حدود بیست و یا سی ثانیه، دیگر آن بوی ادکلن را چه در محیط سرد و چه در محیط گرم، حس نمی کند و این عدم حس بو بعد از چند ثانیه در محیط سرد محسوس تر می باشد یعنی در محیط سرد میزان احساس کردن بوی ادکلن بعد از چند ثانیه باز هم کمتر خواهد بود. در واقع عملکرد سازشی در انسان بجز گیرنده های درد، که خداوند این را چنین در انسان قرار داده است که از آسیب رسیدن به اعضای بدن جلوگیری شود، سایر گیرنده های بدن، همگی دارای ویژگی سازش هستند و در هر شرایطی، بعد از چند لحظه به آن عامل خارجی عکس العمل نشان نمی دهند و تحریک نمی شوند.

در مناطقی که آب و هوای خشک دارند، به دلیل اینکه بخار آب موجود در هوا کمتر است لذا میزان رطوبت جذب شده توسط اواپراتور کمتر بوده و حجم قارچ ها و باکتری هائی که در روی اواپراتور و داخل کانال ها و مسیرهای هوا، تشکیل می شوند، کمتر بوده و بوی نامطبوع کمتری احساس خواهد شد و برعکس در مناطقی که آب و هوای مرطوب و شرجی دارند، میزان رطوبت بیشتری در اواپراتور و داخل کانالها و مسیرهای هوا جمع شده و قارچ ها و باکتری های بیشتری در آنها تجمع می کنند و بوئی که هنگام روشن کردن کولر، احساس می شود، بیشتر است.

لازم به ذکر است که قارچ ها و باکتری ها در روی دیواره داخلی کلیه کانال ها و مسیرهای سیستم تهویه مطبوع وجود دارند ولی حجم و مقدار آنها در اطراف اواپراتور بیشتر می باشد زیرا عمل جذب رطوبت هوا در اواپراتور انجام گرفته و سپس رطوبت به مناطق دیگر منتقل می گردد

چگونه بوی نامطبوع کولر خودرو را برطرف کنیم؟

شما می توانید با شستشوی اواپراتور و کانال ها و مسیرهای عبور هوا در سیستم تهویه مطبوع و از بین بردن قارچ ها و باکتری های موجود در آنها، از این بوی نامطبوع و مشکلاتیکه ممکن است برای سیستم تنفسی ایجاد شوند، خلاص شوید، برای اینکار کافی است هر سال حداقل یک بار اواپراتور را بوسیله اسپری مخصوصی بنام Air Conditioning Cleaner و یا مواد دیگری که خاصیت تمیزکنندگی مشابه داشته و موجب آسیب دیدن اواپراتور نمی شوند، شستشو دهید و آنرا تمیز کنید.

اگر خودرو شما مجهز به فیلتر هوای کابین می باشد، لازم است تا بسته به میزان پیمایش خودرو و با توجه به موقعیت آب و هوائی، هر چند وقت یک بار، این فیلتر را نیز تعویض نمائید.

محل قرار گیری فیلتر هوای کابین در نزدیکی اواپراتور است به عنوان مثال در خودروهای رنو  تندر 90، رنو ساندرو، رنو ساندرو استپ وی، رنو تندر پلاس و رنو تندر پیکاپ که مجهز به فیلتر هوای کابین هستند، این فیلتر از زیر داشبورد و در قسمت سمت راست، قابل دسترسی است. چنانچه فیلتر را از جای خود خارج کنید، می توانید اواپراتور را بوسیله دست لمس کنید. کافی است اواپراتور را به وسیله آب و Air Conditioning Cleaner و یا موادی که خاصیت تمیزکنندگی مشابه داشته، شستشو دهید، در هنگام شستشو دادن اواپراتور لازم است تا دقت بسیار زیادی به عمل آید تا اواپراتور آسیب نبیند.

اگر رنو تندر 90 دارید و خودروی شما فاقد فیلتر هوای کابین است، شستشوی اواپراتور اندکی مشکل بوده و لازم است از طریق سوراخی که مطابق تصویر پائین، در زیر خودرو وجود دارد، عملیات شستشو را انجام گیرد.

این سوراخ برای خروج آب حاصل از جذب رطوبت هوا، در هنگام کارکرد کولر تعبیه شده است. در این وضعیت می بایست آب و ماده شستشو دهنده توسط لوله مخصوص، از زیر خودرو به اواپراتور تزریق شود و عمل شستشو انجام گیرد، در این خودروها عملیات شستشو اندکی با سختی انجام می شود و لازم است تا دقت بیشتری انجام گیرد تا به اواپراتور آسیبی وارد نشود.