کاربرد حالت دستی یا تیپ ترونیک در خودروهای گیربکس اتوماتیک چیست؟

نویسنده: علیرضا کرامتیان، مدیر مرکز فنی(آموزش و پشتیبانی فنی، گارانتی) و شبکه نمایندگی های خدمات پس از فروش شرکت رنو ایران

بسیاری از صاحبان خودروهای مجهز به گیربکس اتوماتیک، از اینکه سیستم تیپ ترونیک و یا حالت دستی بر روی گیربکس خودرو ایشان نصب است، اطلاع دارند و در هنگام خرید خودرو نیز نسبت به این امکان بسیار حساس بوده‌اند ولی از چگونگی عملکرد و نحوه کار آن اطلاع دقیقی ندارند و شاید به‌ ندرت از آن استفاده کنند. این در حالی است که اکثر ایشان اظهار می‌دارند که عملکرد خودروهای گیربکس اتوماتیک در خیلی موارد ضعیف است و از عبارت " تنبل" برای این خودروها استفاده می‌کنند.

حالت دستی (Manual) و یا تیپ ترونیک (Tiptronic) چیست؟

حالت دستی یا تیپ ترونیک بدین معنی است که راننده می‌تواند با تغییر موقعیت دسته‌ دنده در حالت Drive، به وضعیت Manual یا Tiptronic و حرکت‌ دادن دسته‌ دنده به سمت جلو و عقب، از کامپیوتر گیربکس اتوماتیک درخواست تغییر دنده نماید ولی این درخواست باید با بررسی و در نهایت موافقت کامپیوتر گیربکس اتوماتیک(Tansmision Control Unit) انجام گیرد، به عبارت دیگر راننده درخواست تغییر دنده را می‌دهد ولی این کامپیوتر گیربکس اتوماتیک(TCU) است که شرایط را بررسی می‌کند و در صورتی‌ که وضعیت برای تعویض دنده مناسب بود، آنگاه درخواست راننده انجام شده و دنده تعویض می‌شود، در غیر این صورت درخواست راننده مورد موافقت قرار نگرفته و دنده تعویض نمی‌شود.

وقتی دسته دنده در وضعیت دستی و یا تیپ ترونیک قرار می گیرد، به جای حرف D بر روی صفحه نمایشگرها، شماره دنده ای که خودرو در آن قرار دارد، روی صفحه نمایشگرها درج می گردد. 

وقتی راننده دسته‌ دنده را به سمت وضعیت M+ و یا M- حرکت می‌دهد، در بعضی از خودروها دو سوئیچ (یکی برای M+ و یکی برای M-) فشرده می‌شود و در بعضی دیگر این کار توسط دو عدد سنسور از نوع اثر هال (یکی برای M+ و یکی برای M-)  انجام می‌گیرد، روش انجام کار هرچه باشد، یک پیام به یونیت گیربکس اتوماتیک(TCU) ارسال می‌گردد که صرفا حاوی درخواست راننده برای تعویض دنده می باشد.

بیشتر بخوانید:

چه عواملی تعیین‌کننده توان و گشتاور هستند؟

حالت Eco: با نحوه کار و زمان استفاده از آن آشنا شوید

با سنسور دریچه گاز و علائم خرابی آن آشنا شوید

وقتی درخواست تغییر دنده توسط کامپیوتر گیربکس دریافت گردید، کامپیوتر موارد زیر را که لحظه به لحظه توسط سنسورها و کامپیوترهای مختلف در حال دریافت است، بررسی می‌کند:

• سرعت خودرو
• دور موتور
• بار وارده به موتور
• دنده درگیر
• دمای روغن گیربکس

چنانچه تعویض دنده مطابق درخواست راننده، مشکلی برای موتور و گیربکس ایجاد نکند، تعویض دنده انجام خواهد گرفت ولی اگر طبق محاسبات کامپیوتر گیربکس اتوماتیک، تعویض دنده موجب آسیب دیدن موتور و یا گیربکس شود، دنده تعویض نخواهد شد. بطور مثال فرض کنید که خودرو با سرعت 60 کیلومتر در ساعت، در دنده دو، در حال حرکت است و راننده بوسیله فشردن دسته‌ دنده به حالت M- ، تقاضا کند که دنده به یک تعویض شود، مطابق محاسبات کامپیوتر گیربکس، تعویض دنده در این حالت برای مجموعه موتور و گیربکس مناسب نبوده و پیامدهایی به دنبال خواهد داشت زیرا دور موتور به‌ شدت بالا خواهد رفت و ممکن است به موتور آسیب برسد لذا این کار انجام نمی‌شود ولی اگر در همین وضعیت، راننده دسته‌ دنده را بوسیله M+ ، به سه تغییر دهد، این کار انجام خواهد شد. همچنین در این وضعیت اگر راننده دسته‌ دنده را دو بار بصورت متوالی، به سمت M+ حرکت دهد، به دلیل اینکه وضعیت دنده مُرده برای موتور ایجاد خواهد شد، دنده به سه تغییر خواهد کرد ولی ممکن است دنده به چهار تعویض نشود، تعویض دنده به چهار بستگی به عوامل دیگری از جمله بار وارده به موتور و شیب جاده دارد، اگر سراشیبی جاده و بار وارده به موتور خیلی زیاد باشد، دنده به چهار تغییر نخواهد کرد ولی اگر بار وارده به موتور کم و وضعیت جاده سرازیری باشد، ممکن است دنده به چهار نیز تغییر نماید.

عملکرد تمام گاز(تمام بار) و یا Kick Down چیست؟

هنگامی‌ که در خودروئی که مجهز به گیربکس اتوماتیک است، وضعیت دسته‌دنده در حالت Drive قرار داشته باشد، چنانچه راننده پدال گاز را بطور ناگهانی و تا انتها فشار دهد، یک تغییر دنده به دنده‌ سنگین‌ تر انجام خواهد شد که به آن Kick Down گفته می‌شود. این عمل برای دسترسی به‌ دور موتور مناسب برای سبقت‌گرفتن از خودروئی دیگر و یا فرار از یک وضعیت بحرانی و یا حرکت در یک سربالائی با شتاب بالا انجام می‌شود. لازم به ذکر است که اگر راننده پدال گاز را به آرامی و بطور یکنواخت فشار دهد، روند عادی تغییر دنده انجام خواهد گرفت و وضعیت Kick Down انجام نخواهد شد. وضعیت Kick Down موجب افزایش ناگهانی شتاب خودرو خواهد شد زیرا هم یک دنده سنگین تر می شود(یک دنده معکوس کشیده خواهد شد) و هم دریچه گاز تا انتها باز می شود لذا خودرو بطور ناگهانی شتاب زیادی خواهد گرفت که ممکن است راننده توانائی و تجربه کافی برای مهار و هدایت خودرو (فشار دادن ناگهانی پدال گاز و ایجاد وضعیت Kick Down و مواجه شدن با شتاب ناگهانی بالا در خودرو) را نداشته باشد و خودرو از کنترل او خارج گردد و موجب بروز حادثه شود. 

کاربرد حالت دستی یا تیپ ترونیک چیست؟

اگر راننده دسته‌ دنده را در یک سربالائی، در وضعیت Drive قرار دهد و شروع به حرکت کند و پدال گاز را تا نیمه و یا بیشتر فشار دهد، بعد از اینکه اندکی سرعت خودرو افزایش یافت، دنده بصورت اتوماتیک و مطابق آنچه که در الگوریتم های کامپیوتر گیربکس اتوماتیک تعریف شده است، به دو تعویض خواهد شد ولی خودرو چون در سربالائی در حال حرکت است، شتاب بالا ندارد لذا راننده از این وضعیت اظهار رضایت نمی‌کند و خودرو را ناتوان و تنبل قلمداد می‌نماید.

اگر ایشان پدال گاز را تا انتها فشار دهد و حالت Kick Down ایجاد شود، دنده به یک تغییر کرده و خودرو با شتاب بالا حرکت خواهد نمود که همان‌طور که در بالا گفته شد ممکن است راننده توانائی کافی را برای مهار خودرو نداشته باشد و این کار خطراتی را برای ایشان ایجاد نماید و اگر راننده عمل Kick Down را انجام ندهد، خودرو شتاب نخواهد داشت ولی اگر در این وضعیت، راننده دسته‌ دنده را به وضعیت M و حرکت آن به سمت M- تغییر دهد، خودرو با افزایش شتاب مناسب و بدون مشکل، به حرکت خود ادامه خواهد داد و رضایت صاحب خودرو نیز تأمین خواهد شد.

این کار در دنده‌های بالاتر نیز نتایج مطلوبی خواهد داشت. فرض کنید راننده در دنده چهار در یک مسیر نسبتاً سربالائی در حال حرکت است و راننده از توان و شتاب خودرو راضی نیست، او علاقه‌مند است که اندکی شتاب خودرو افزایش یابد، اگر پدال گاز را بطور ناگهانی فشار دهد و وضعیت Kick Down را ایجاد نماید، خودرو بطور ناگهانی شتاب زیادی را تجربه خواهد کرد زیرا هم دنده سنگین‌تر شده و هم اینکه دریچه گاز تا بیشترین میزان باز خواهد شد، شاید این وضعیت مورد نظر راننده نباشد ولی اگر راننده دسته‌ دنده را در وضعیت M قرار داده و با حرکت به سمت M- ، دنده را سنگین نماید، قطعاً این وضعیت نسبت به حالت Kick Down، بسیار مطلوب‌تر بوده و راننده احساس خطر نیز نخواهد نمود و کنترل خودرو نیز از دست او خارج نخواهد شد.

کاربردهای وضعیت دستی و یا تیپ ترونیک محدود به سربالائی نمی‌شود. تصور کنید یک خودرو در جاده‌ای مسطح در حال حرکت است و قصد دارد از خودروئی دیگر سبقت بگیرد، راننده می‌تواند از Kick Down استفاده کند ولی شرایط خیلی بحرانی و وخیم نمی‌باشد و استفاده از وضعیت دستی و یا تیپ ترونیک معقول‌تر و مناسب‌تر خواهد بود لذا ایشان دسته‌دنده را در وضعیت M قرار داده و به‌ وسیله M- ، دنده را سنگین‌تر کرده و به‌ راحتی عمل سبقت را انجام می‌دهد.

کاربرد دیگر وضعیت دستی و یا تیپ ترونیک در حالتی است که راننده به هر دلیلی در یک جاده قصد دارد بوسیله حرکات مارپیچ، حرکت به چپ و راست و یا اصطلاحی که در میان بعضی رانندگان تحت عنوان لایی‌کشیدن استفاده می‌شود، از میان خودروهای دیگر، سبقت گرفته و عبور کند و یا حرکات نمایشی انجام دهد، برای این حالت نیاز به این دارد که خودرو همواره چابک و فرز بوده و آماده برای هرگونه وضعیتی باشد.

لازمه این کار، بالابودن دور موتور و آمادگی خودرو برای هرگونه تغییر است، به عبارت دیگر خودرو باید به‌ اندازه کافی چابک، چالاک و فرز باشد. اگر راننده از وضعیت Drive استفاده کند، خودرو نمی‌تواند به درخواست‌های راننده پاسخ مناسب دهد و هر آنچه را که ایشان نیاز دارد، برآورده نماید. به عبارت دیگر وضعیت Drive آمادگی لازم را برای خودرو مهیا نمی‌کند زیرا به‌ محض افزایش دور موتور، دنده به دنده‌ای سبک‌تر تعویض شده و از چابکی خودرو کاسته خواهد شد و در عین حال شاید استفاده از Kick Down نیز برای راننده دشوار باشد، در این حالت بهتر است که ایشان از وضعیت دستی و یا تیپ ترونیک استفاده نماید و در مواجه‌ شدن با هر وضعیتی، خودرو آماده، چابک، چالاک و فرز باشد و بتواند آنچه را که راننده طلب می‌نماید، به سرعت و بدون اتلاف وقت انجام دهد.

البته این نوع رانندگی(حرکات مارپیچ و لایی‌کشیدن) به دلیل خطراتی که ممکن است برای خودرو و سرنشینان آن و همچنین خودروهای دیگر و افرادی که در آنها حضور دارند، ایجاد شود به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود!

بیشتر بخوانید:

سیستم VVT چیست و چگونه کار می کند؟

فرمان کمکی هیدرولیکی چیست و چگونه کار می‌کند؟

رانندگی با ترمز دستی بالا چه مشکلاتی ایجاد می کند؟

تدابیر مناسب توسط کامپیوتر گیربکس اتوماتیک برای عدم آسیب دیدن موتور:

شاید سؤالی برای آن دسته از رانندگانی که تجربه کمتری در استفاده از حالت دستی و یا تیپ ترونیک دارند، بوجود آید که بطور مثال وقتی گیربکس در دنده یک است، اگر راننده دسته‌ دنده را در وضعیت دستی قرار داده و پدال گاز را به میزان زیادی فشار دهد که دور موتور به اندازه خیلی زیادی افزایش یابد(Cut-Off) و راننده دنده را به دو تغییر ندهد، قطعاً موتور آسیب خواهد دید، سؤالی که برای ایشان ایجاد می‌شود این است که کامپیوتر گیربکس اتوماتیک چه تدابیری را برای مواجه شدن با  این وضعیت می‌اندیشد و چه عکس العملی از خود نشان می دهد.

در این وضعیت کامپیوتر گیربکس اتوماتیک برای جلوگیری از آسیب دیدن به موتور، بدون اینکه راننده کاری انجام دهد، دنده را به دو تغییر خواهد داد. همچنین اگر به طور مثال گیربکس در دنده چهار باشد و شیب جاده افزایش یابد و این وضعیت تا جایی ادامه پیدا کند که دیگر موتور توان لازم را برای ادامه حرکت با دنده چهار نداشته باشد، کامپیوتر گیربکس دستور خواهد داد که گیربکس یک دنده سنگین‌تر شود و به سه تغییر نماید تا گشتاور لازم برای ادامه حرکت خودرو تأمین شود. این فرایند برای کلیه دنده‌ها و در هر وضعیتی توسط کامپیوتر گیربکس اتوماتیک انجام خواهد گرفت.

استفاده از حالت دستی یا تیپ ترونیک در شرایط برفی و یا لغزنده بودن جاده: 

بعضی از خودروها مانند تندر 90 اتوماتیک، ساندرو اتوماتیک، داستر، 206 اتوماتیک و ... مجهز به یک کلید می باشند که در کنار دسته دنده قرار گرفته و چنانچه راننده آنرا فشار دهد، سیستم کنترل کشش (شرایط برفی) فعال می شود و خودرو با دنده دو شروع به حرکت خواهد کرد، نحوه عملکرد این سیستم در مقاله ای تحت عنوان " نکاتی برای نگهداری از گیربکس خودروهای اتومات رنو " توضیح داده شده است، چنانچه نیاز به کسب اطلاعات بیشتر دارید، می توانید آن را مطالعه فرمائید. بعضی از خودروها مانند مگان 2000 فاقد این کلید هستند و ممکن است در شرایط برفی و یا جاده های خاکی و لغزنده، با مشکل مواجه شوند. در این خودروها، راننده برای دوری کردن از مشکلات ناشی از شرایط برفی و یا زمانی که خودرو به طور مثال، در کنار ساحل دریا و یا در یک جاده خاکی قرار گرفته است، می تواند دسته دنده را به وضعیت M تغییر داده و سپس با فشردن آن به سمت M+ ، گیربکس را در دنده دو قرار دهد(در این وضعیت، به جای حرف M، عدد 2 بر روی صفحه نمایشگرها درج خواهد شد) و با فشار دادن پدال گاز، شروع به حرکت نماید. دنده دو به دلیل اینکه دارای گشتاور کمتری نسبت به دنده یک می باشد، کمتر دچار بکسوات و لغزش شده و ممکن است بتواند از این شرایط خارج شود.

لذت بردن بیشتر از رانندگی:

بعضی از صاحبان خودرو از نحوه تعویض دنده در خودروهای مجهز به گیربکس اتوماتیک راضی نیستند و از آن لذت نمی برند، علت عدم لذت ایشان از رانندگی، تنبلی خودرو و یا شتاب نداشتن خودرو نیست بلکه علاقه دارند که دنده با دستور ایشان تعویض شود تا موجبات لذت بردن بیشتر از رانندگی برای ایشان مهیا و فراهم گردد. وضعیت دستی و یا تیپ ترونیک این امکان را به راننده می دهد که تعویض دنده با دستور ایشان(البته با محدودیت که در بالا توضیح داده شد) انجام گیرد و رانندگی برای ایشان لذت بخش تر باشد.

نتیجه‌گیری:

وضعیت دستی (Manual) و یا تیپ ترونیک (Tiptronic) برای داشتن شتاب بیشتر و به‌ کارگیری توان و گشتاور بیشتر از موتور خودرو، مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این حالت می‌توان در هنگام سبقت‌گرفتن از خودرویی دیگر، حرکت در سربالائی‌ها و نیز در شرایط بحرانی استفاده نمود. این وضعیت رضایت راننده را نیز به دنبال خواهد داشت و ایشان دیگر از ضعیف‌ بودن موتور و گیربکس شکایت نخواهد نمود و از لفظ تنبل برای آن خودرو استفاده نخواهد کرد. وضعیت دستی و یا تیپ ترونیک برای عبور از جاده های برفی و لغزنده نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

What is the use of manual mode or tiptronic in automatic gearbox vehicles?

Writer: Alireza Keramatian/ Renault IRAN Technical Hub and Network Manager