عایق‌بندی لوله‌های سیستم تهویه مطبوع خودرو، چه پیامدهایی دارد؟

نویسنده: علیرضا کرامتیان، مدیر مرکز فنی(آموزش و پشتیبانی فنی، گارانتی) و شبکه نمایندگی های خدمات پس از فروش شرکت رنو ایران

تهویه مطبوع خودرو یکی از قدیمی‌ترین، حساس‌ترین و پرکاربردترین آپشن‌های خودرو، خصوصاً در فصول و مناطق آب و هوائی گرم و شرجی است که از ابتدای پیدایش، دستخوش تغییرات زیاد شده، به سرعت ارتقا یافته و کارایی آن افزایش یافته است.

سیستم تهویه مطبوع خودرو از عملکرد تنگاتنگ سیستم برق و سیستم مکانیک حاصل می‌شود. سیستم تهویه مطبوع خودرو انرژی زیادی از خودرو مطالبه کرده و قطعات مکانیکی آن همانند کمپرسور کولر در شرایط بسیار سختی کار می‌کنند و استهلاک آنها زیاد است.

بیشتر صاحبان خودرو با رعایت بعضی اصول ساده مانند عدم استفاده کولر در سربالائی‌ها و نیز در حالتی که خودرو برای مدت طولانی در یک گره ترافیک متوقف شده است، سعی می‌کنند تا به قطعات سیستم تهویه مطبوع فشار کمتری وارد شود و در این میان، افرادی هم هستند که با اشتباهات خود، بصورت ناخواسته و سهوی به سیستم تهویه مطبوع آسیب می‌رسانند.

یکی از آسیب‌هایی که به سیستم تهویه مطبوع خودرو ممکن است وارد می‌شود، عایق کردن لوله‌ها و شلنگ‌های آن است که این اشتباه در یخچال‌ها، وسایل خنک‌کاری و سردخانه‌های بعضی سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های مواد غذائی و فاسدشدنی نیز زیاد مشاهده می‌شود.

برای بررسی و یافتن علت آسیب دیدن سیستم تهویه مطبوع به دلیل عایق‌کاری لوله‌های آن، لازم است به‌ اختصار در خصوص نحوه عملکرد آن، توضیحاتی ارائه شود و بعضی نکات اعلام گردد.

فرایند کار در سیستم تهویه مطبوع بر اساس اصول و قوانین فیزیک است. گاز کم‌ فشار وارد کمپرسور شده و فشار آن افزایش می‌یابد، وقتی فشار یک گاز زیاد می‌شود، فاصله بین مولکول‌های آن کمتر و جنبش و برخورد مولکول‌های آن بیشتر می‌شود، این کار موجب می‌شود تا دمای گاز هنگام خروج از کمپرسور به‌ شدت افزایش یابد.

بیشتر بخوانید:

فیلتر روغن چه نقشی در عملکرد خودرو دارد

چرا دیفرانسیل در خودرو اهمیت دارد

وایر شمع چیست و چه نقشی در خودرو دارد؟

فرایند عملکرد کولر خودرو به شکلی است که این گاز که دارای دمای زیادی است، لازم است تا خنک شده و تبدیل به مایع گردد. عمل خنک‌شدن، به‌ محض خروج گاز از کمپرسور شروع می‌شود. گاز خروجی از کمپرسور توسط یک لوله وارد کندانسور می‌شود. جنس این لوله معمولاً از آلومینیوم است. آلومینیوم یکی از فلزاتی است که بالاترین تبادل حرارتی را با محیط می‌تواند داشته باشد.

این لوله آلومینیومی گاز را از کمپرسور به کندانسور منتقل می‌نماید. کندانسور در محل قرارگیری خود ثابت است ولی موتور دارای تکان‌های زیاد است و برای عدم انتقال ضربات و لرزش‌های موتور به بدنه و شاسی، چند دسته‌ موتور بکار گرفته شده است لذا قسمتی از مسیر بین کمپرسور تا کندانسور از شلنگ که دارای انعطاف زیادی است، ساخته شده است. لازم به ذکر است که از شلنگ در قسمت‌های دیگر نیز استفاده شده است، قسمتی از لوله‌هایی که مابین قسمت‌های ثابت مانند کندانسور و اواپراتور قرار دارند و موتور که کمپرسور روی آن قرار گرفته است، از شلنگ ساخته شده‌اند تا موجب آسیب‌دیدگی قطعات مختلف نشود.

همان‌طور که گفته شد در کندانسور، حرارت گاز که بسیار بالا است به محیط منتقل شده و به مایع تبدیل می‌شود. وقتی خودرو حرکت می‌کند، عبور جریان هوا از لابه‌لای لوله‌های نازک کندانسور و همچنین جریان هوائی که توسط گردش فن خنک کننده رادیاتور و کندانسور ایجاد می‌گردد، به عمل خنک‌شدن و تبدیل گاز به مایع کمک می‌کند.

عایق‌ کاری این لوله، مانع انتقال حرارت از لوله به محیط می‌شود. در اینجا ممکن است سؤالی برای شما به وجود آید و آن این است که این لوله در محیطی قرار دارد که حرارت حاصله از موتور به‌شدت بالاست و عمل خنک‌کاریِ لوله حاملِ گاز فشرده، انجام نمی‌شود. در پاسخ لازم است عنوان شود که حرارت محوطه اتاق موتور هر چقدر نیز بالا باشد، از حرارت لوله مابین کمپرسور و کندانسور کمتر است لذا همیشه و حتی در گرم‌ ترین فصول سال، گرما از لوله مذکور به محوطه اتاق موتور منتقل می‌شود بنابراین عایق‌ کاری لوله مابین کمپرسور تا کندانسور اشتباه بوده و نباید انجام گیرد زیرا مانع انتقال حرارت می‌شود.

گاز بعد از اینکه در کندانسور به مایع تبدیل شد، توسط لوله آلومینیومی دیگری به خشک‌کن، شیر انبساط و اواپراتور منتقل می‌شود، باید در نظر داشت که ممکن است هنوز مقداری از گاز به مایع تبدیل نشده باشد، همچنین مایعی که از کندانسور در حال حرکت به شیر انبساط است، خنک‌تر شود و همچنین چنانچه میزان گازی که در این مسیر وجود دارد و هنوز نتوانسته به مایع تبدیل شود، کمتر باشد، کارایی سیستم افزایش خواهد یافت لذا عایق کردن این لوله نیز باعث می‌شود تا میزان تبادل حرارتی آن با محیط کمتر شده و از کارایی آن کاسته شود.

وقتی مایع وارد اواپراتور گردد، حرارت محیط جذب و مطابق قوانین فیزیک، تبدیل به گاز می‌شود، در اینجا عمل خنک‌کاری انجام می‌گیرد و لوله‌های اواپراتور به‌شدت سرد می‌شوند، یک فن کوچک در اینجا تعبیه شده است، هوا از میان لوله‌های اواپراتور عبور کرده و خنک می‌شود و وارد کابین سرنشینان می‌شود. رطوبت هوای عبوری از میان لوله‌های اواپراتور نیز جذب می‌گردد تا سرنشینان احساس راحتی بیشتری نمایند.

آنچه از اواپراتور خارج می‌شود می‌بایست گاز باشد زیرا کمپرسور تنها می‌تواند یک گاز را متراکم نماید. اگر اندکی مایع وارد کمپرسور شود، پیستون‌ها و قطعات دیگر آن به‌ شدت آسیب خواهند دید. لوله آلومینیومی مابین اواپراتور تا کمپرسور، حرارت محیط را جذب می‌نماید و مولکول‌های مایع که فرصت پیدا نکرده‌اند تا ماهیت آنها به گاز تغییر یابد، به گاز تبدیل شده و سپس وارد کمپرسور می‌شوند.

بیشتر بخوانید:

نقش اواپراتور کولر در خودرو چیست؟

کولر خودرو چگونه کار می کند؟

استپر موتور چیست و چه وظیفه ای در خودرو دارد؟

این لوله از آنجا که از اواپراتور خارج می‌شود و  مایع درون آن به‌ تازگی به گاز تبدیل شده است لذا بسیار سرد است و اکثر رانندگان و صاحبان خودرو که دارای اطلاعات فنی کاملی نمی‌باشند، تصور می‌کنند که این لوله سرد، در یک محیط بسیار گرم، موجب اتلاف سرما و نهایتاً باعث کاهش کارایی سیستم تهویه مطبوع می‌شود که البته این یک فکر کاملاً غلط است زیرا این لوله مابین اواپراتور و کمپرسور است و به عبارت دیگر بعد از چرخه خنک‌کاری قرار گرفته است. از طرف دیگر باید در نظر داشت که این لوله مهم‌ترین بخش از فرایند جلوگیری از آسیب رسیدن به کمپرسور سیستم تهویه مطبوع که قلب سیستم کولر محسوب می‌شود، می باشد زیرا اگر ذرات مایع نتوانند به گاز تبدیل و وارد کمپرسور شوند، آنگاه پیستون‌ها، سوپاپ‌ها و دیگر قطعات داخل کمپرسور به‌ شدت آسیب خواهند دید. عایق کردن این لوله موجب می‌شود تا قطرات مایعی که در اواپراتور به گاز تبدیل نشده‌ اند و در این لوله می‌توانند با جذب گرمای محیط، به گاز تبدیل شوند، بدون تغییر مانده و همان‌طور که گفته شد موجب آسیب دیدن شدید کمپرسور گردد.

در تصاویر زیر می‌توانید چند نمونه از لوله‌های سیستم تهویه مطبوع خودرو که به‌ اشتباه، عایق‌ کاری شده‌اند را مشاهده نمایید.

متأسفانه، بعضی افراد که دارای اطلاعات فنی ضعیفی هستند، اقدام به عایق‌کاری لوله‌های سیستم تهویه مطبوع خودرو و یا حتی کولرهای گازی خانگی و یخچال‌های فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها می‌نمایند که این عمل کاهش کارائی آنها و همچنین آسیب‌دیدگی قطعات داخلی کمپرسور را به دنبال دارد. دامنه این اشتباه خیلی وسیع است بطوری که به‌ صورت عمدی و یا سهوی، در شبکه‌های مختلف اجتماعی تبلیغ نیز می‌شود. قطعاً مهندسین و سازندگانی که این سیستم را ساخته‌اند، برای ساخت و طراحی هر قسمت از آن، دلایلی داشته و همه موارد را در نظر گرفته‌اند. بعضی دیگر از افراد عقیده دارند که یکی از الزامات عایق‌کاری لوله‌های سیستم تهویه مطبوع این است که در زمستان مایع داخل مدارات سیستم تهویه مطبوع دچار یخ‌زدگی می‌شوند، در پاسخ باید گفت که در فصل سرما و همچنین در زمانی که از سیستم کولر استفاده نمی‌شود، آنچه که در داخل سیستم تهویه مطبوع وجود دارد بهصورت گاز است، به عبارت دیگر مایعی در سیستم وجود ندارد که امکان یخ‌ زدگی آن وجود داشته باشد.

What are the consequences of insulating the pipes of vehicle's air conditioning system?

Writer: Alireza Keramatian/ Renault IRAN Technical Hub and Network Manager