رازهای افزایش طول عمر کلاچ خودرو

نویسنده: علیرضا کرامتیان، مدیر مرکز فنی(آموزش و پشتیبانی فنی، گارانتی) و شبکه نمایندگی های خدمات پس از فروش شرکت رنو ایران

افزایش قیمت قطعات یدکی خصوصاً قطعات مصرفی، بالارفتن هزینه‌های تعمیرات، کمبود و نایاب شدن قطعات اصلی، وجود قطعات تقلبی و بی‌کیفیت و عدم توانائی صاحبان خودرو در شناسائی قطعات اصلی از قطعات تقلبی همواره از دغدغه و نگرانی‌ های صاحبان خودرو در چند سال اخیر بوده است لذا خیلی از رانندگان به اهمیت اصول نگهداری پی برده و سعی می‌کنند تا با رعایت بعضی موارد، کمتر به تعمیرات و تهیه قطعات یدکی نیاز پیدا کنند.

یکی از قطعاتی که دارای هزینه بالا بوده و زمان و هزینه تعمیرات آن بالا است، مجموعه کلاچ مربوط به خودروهای مجهز به گیربکس دستی است. در این مقاله قصد داریم تا با نحوه عملکرد سیستم کلاچ این خودروها و ارائه چند توصیه ساده، رانندگان را ترغیب به رعایت اصول نگهداری از این سیستم نماییم تا در نهایت عمر قطعات مختلف این سیستم افزایش یافته و نیاز به تهیه قطعات یدکی و تعمیرات آن کمتر شود.

در صورتی توصیه ها و اصول نگهداری خودرو مورد پذیرش راننده قرار خواهد گرفت و ایشان از آن استقبال خواهد کرد که علت، حتی به‌ صورت مختصر و به‌ صورت ساده بیان شود تا صاحب خودرو بتواند آن را درک نماید و نسبت به عواقب عدم رعایت آنها و نیز منفعت انجام توصیه‌ها آگاهی پیدا کند.

سیستم کلاچ خودرو از چند بخش تشکیل شده است:

1-    دیسک کلاچ
2-    صفحه کلاچ
3-    فلایویل
4-    بلبرینگ کلاچ و مکانیزم حرکت‌ دادن آن شامل پدال کلاچ، دوشاخه کلاچ و...

صفحه کلاچ:

صفحه کلاچ مابین دیسک کلاچ و فلایویل قرار می‌گیرد و از دو طرف دارای صفحات اصطکاکی است. وسط صفحه کلاچ یک هزار خاری وجود دارد که شفت ورودی گیربکس در داخل آن قرار می‌گیرد. صفحه کلاچ در واقع از دو قسمت تشکیل شده است:

•    قسمتی که با شفت ورودی گیربکس درگیر می‌شود.
•    قسمتی که با دو صفحه اصطکاکی در ارتباط است.

بین این دو قسمت تعدادی فنر از نوع مارپیچ یا لول قرار دارد، تعداد این فنرها معمولاً چهار یا شش عدد هستند. این فنرها جهت مستهلک کردن (Damping / میرا کردن) ضربات حاصل از انتقال گشتاور پیچشی از موتور به گیربکس بکار می‌روند، نوع فنرها و مشخصات آنها به لحاظ ضریب فنر (K) و طول ممکن است به یکدیگر متفاوت باشند.

اگر راننده ابتدا پدال گاز را فشار دهد و سپس پا را از روی پدال کلاچ بردارد و یا رها کردن پدال کلاچ را به طور ناگهانی انجام دهد و یا به هر دلیلی دور موتور و سرعت چرخش شفت ورودی گیربکس با هم هماهنگی نداشته باشند، این فنرها از انتقال ضربه از موتور به گیربکس و یا از گیربکس به موتور جلوگیری می‌کنند تا قطعات موتور و گیربکس دچار آسیب نشوند. بیشتر این ضربات هنگام شروع حرکت خودرو از وضعیت سکون اتفاق می‌افتد. باید در نظر داشت که این فنرها دارای ظرفیت محدودی هستند و تنها می‌توانند مقداری از ضربات را مستهلک نمایند.

بین دو صفحه اصطکاکی فنرهایی از نوع برگی وجود دارند، وقتی راننده پدال کلاچ را فشار می‌دهد، فشار دیسک از روی صفحه کلاچ و فلایویل برداشته می‌شود و میزان اصطکاک به حداقل می‌رسد، حال راننده می‌تواند دنده را عوض کند و مجدداً پدال کلاچ را رها نماید. این فنرها نیز بدین جهت در بین صفحات اصطکاکی قرار گرفته است تا بتواند مقداری از ضربات را که به صورت محوری وارد می شوند، مستهلک نمایند. این فنرها نیز دارای ظرفیت محدودی هستند و تنها می توانند مقداری از نیروهایی که از دو طرف در هنگام رها کردن پدال کلاچ، به صفحه کلاچ وارد می‌شوند (نیروهای محوری) را مستهلک نمایند.

بیشتر بخوانید:

فلایویل چیست و چه کارکردی در خودرو دارد؟

چرا پدال ترمز اسفنجی می شود؟

علائم خرابی کلاچ چیست؟

با توجه به مطالبی که تا اینجا عنوان شد، اولین توصیه در جلوگیری از آسیب دیدن قطعات سیستم کلاچ این است که  صاحب خودرو می‌بایست در رها کردن پدال کلاچ و نیز تفاوت بین دور موتور و سرعت شفت ورودی گیربکس و یا همان سرعت خودرو دقت بسیار زیادی داشته باشد تا ضربات کمتری به قطعات سیستم کلاچ و همچنین قطعات موتور و گیربکس وارد شود. وقتی خودرو می‌خواهد از حالت سکون حرکت نماید، راننده پدال کلاچ را فشار می‌دهد و دسته‌ دنده را از خلاص به دنده یک تغییر می‌دهد، در این حالت سرعت دیسک کلاچ و فلایویل برابر با سرعت میل‌لنگ و یا همان سرعت موتور است و سرعت صفحه کلاچ برابر با سرعت چرخ‌ها و برابر با صفر است.

در این زمان راننده می‌بایست اندکی پدال گاز را فشار دهد و پدال کلاچ را به‌ آرامی رها نماید تا گشتاور از طریق سیستم کلاچ به گیربکس منتقل شود، اگر راننده بیش از اندازه پدال گاز را فشار دهد و دور موتور به مقدار زیاد افزایش یابد و یا اگر ایشان پدال کلاچ را به طور ناگهانی رها کند، گشتاور زیادی به طور ناگهانی به صفحه کلاچ منتقل می‌شود، در این زمان فنرهای مارپیچ لول و فنرهای برگی مقداری از ضربات وارده به قطعات مختلف سیستم کلاچ، موتور و گیربکس را جذب می‌کنند ولی نمی‌توانند همه آنها را مستهلک کنند لذا قطعات مذکور به‌ مرور زمان آسیب خواهند دید.

اگر راننده دنده را از یک به دنده دیگری به طور مثال دو و یا از دنده چهار به دنده دیگر به طور مثال سه بخواهد تغییر دهد، ابتدا می‌بایست پدال گاز را رها کند، سپس پدال کلاچ را فشار دهد و دنده را به‌ وسیله دسته‌ دنده تغییر دهد و سپس پدال کلاچ را رها کند. در فاصله زمانی این فرایند، دور موتور اندکی کاهش می‌یابد لذا در لحظه رهاشدن پدال کلاچ توسط راننده، سرعت گردش صفحه کلاچ که به شفت ورودی گیربکس و در نهایت چرخ‌ها متصل است با سرعت گردش دیسک کلاچ و فلایویل که با موتور در ارتباط می باشند، متفاوت هستند، این تفاوتِ سرعتِ گردش می‌تواند آسیب زیادی به صفحه کلاچ و همچنین دیسک کلاچ و فلاویل وارد نماید.

فنرهای مارپیچ یا لول و فنرهای برگی می‌توانند تا حدودی این نیروهای مضر را مستهلک نمایند ولی همان‌طور که گفته شد، این فنرها دارای ظرفیت محدودی هستند و نمی‌توانند جلوی همه آسیب‌های وارده به سیستم کلاچ را بگیرند لذا توصیه می‌شود که در هنگام رها کردن پدال کلاچ در زمان تعویض دنده‌هایی به غیر از دنده یک نیز سعی نمایید که این کار به‌ آرامی انجام گیرد تا صدمات وارده به کمترین میزان برسد و عمر آن افزایش یابد.

در تصویر فوق، یکی از فنرهای مارپیچ یا لول در اثر استفاده نامناسب و غیرمتعارف از سیستم کلاچ، آسیب‌دیده و از جای خود خارج شده است.

عادت‌های اشتباه در استفاده از ماشین دنده ای:

بعضی از رانندگان عادت دارند که مابین تعویض دنده، پدال گاز را اندکی فشار داده و دور موتور را بالا می‌برند و سپس پدال کلاچ را رها می‌کنند، این عمل موجب می‌شود تا در لحظه رها کردن پدال کلاچ، خودرو با شتاب حرکت نماید، این کار باعث می‌شود تا نیروهای پیچشی و نیروهای گردشی شدیدی به مجموعه کلاچ خودرو وارد شوند و کلیه این قطعات آسیب ببینند.

عادت اشتباه دیگری که بعضی از رانندگان دارند این است که سعی می‌کنند تا به طور مثال در یک سربالائی و در پشت چراغ‌ قرمز، به‌ جای اینکه از ترمز برای ثابت نگه داشتن خودرو استفاده کنند، دنده را در دنده یک گذاشته و با فشاردادن پدال گاز و نگه داشتن کلاچ در وضعیت نیم کلاچ، خودرو را در وضعیت بی‌حرکت نگه دارند، بطوری‌ که خودرو نه به عقب و نه به جلو حرکت نماید، در این حالت، سرعت چرخش صفحه کلاچ برابر با سرعت چرخ‌های خودرو و برابر با صفر است ولی سرعت گردش دیسک کلاچ و فلایویل، برابر سرعت میل‌لنگ است که اصطکاک بین صفحه کلاچ و دیسک کلاچ و فلایویل به‌ اندازه‌ای است خودرو در سربالائی بدون حرکت ایستاده است، این عمل موجب آسیب دیدن مجموعه کلاچ می‌شود.

بیشتر بخوانید:

چه زمانی باید روغن موتور را تعویض کنید

نشانه خم شدن سوپاپ ماشین چیست؟

دلیل سوت زدن لنت ترمز ماشین چیست؟

قراردادن پا روی پدال کلاچ:

یکی از اشتباهاتی که صاحبان خودرو هنگام رانندگی با خودروهای مجهز به گیربکس دستی مرتکب می‌شوند، قراردادن پای چپ بر روی پدال کلاچ در زمانی است که استفاده‌ای از کلاچ نمی‌کنند و از پدال کلاچ برای استراحت دادن به‌ پای چپ استفاده می‌کنند. البته کسانی که به‌ تازگی گواهینامه رانندگی را دریافت کرده‌اند و دارای تجربه کمی هستند نیز به دلیل نگرانی و استرسی که در کنترل خودرو دارند، بیشتر این کار را انجام می‌دهند و در بعضی افراد نیز این کار به‌ اشتباه به یک عادت تبدیا شده است.

گذاشتن پا بر روی پدال کلاچ موجب می‌شود تا بدون اینکه راننده، خود متوجه شود، در بعضی‌ اوقات پدال کلاچ را فشار دهد که این موجب آسیب دیدن مجموعه کلاچ می‌شود.

کلاچ گرفتن در زمانیکه نیازی به آن نیست!

عادت اشتباه دیگری که خیلی از افراد خصوصا افرادیگه به تازگی شروع به رانندگی کرده اند و تجربه کمتری دارند این است که در زمانیکه به عنوان مثال پشت چراغ قرمز ایستاده و منتظر سبز شدن چراغ هستند، پدال کلاچ را فشار می دهند و دنده را در دنده یک قرار داده و منتظر می شوند تا به محض سبز شدن چراغ، شروع به حرکت کنند. باید در نظر داشت که وقتی پدال کلاچ فشرده و خودرو ثابت است، سرعت چرخش دیسک کلاچ و فلایویل برابر با سرعت گردش موتور و سرعت گردش صفحه کلاچ صفر می باشد و وقتی راننده پدال کلاچ را فشار می دهد، ارتباط بین صفحه کلاچ و دیسک و فلایویل بطور کامل قطع نمی شود بلکه اصطکاک بین آنها به حداقل می رسد، به عبارت دیگر این دو همچنان بر روی هم در حال لغزش هستند و سرعت صفحه کلاچ صفر و سرعت مجموعه دیسک کلاچ و فلایویل برابر با سرعت گردش موتور است ولی میزان اصطکاک در حدی نیست که گشتاور منتقل شود لذا این کار موجب آسیب دیدن مجموعه کلاچ می شود که البته میزان آسیب دیدن آن خیلی کم است ولی اگر این کار در ترافیک های طولانی و به تعداد زیاد انجام گیرد، میزان آسیب دیدگی نیز افزایش خواهد یافت. به عبارت دیگر انجام این عادت نادرست، عمر بلند مدت مجموعه کلاچ را کاهش خواهد داد. فشار دادن پدال کلاچ در زمانیکه نیازی نیست همچنین موجب آسیب دیدن بلبرینگ کلاچ نیز می گردد لذا توصیه می شود که در چراغ فرمز و ترافیک های طولانی، از فشار دادن پدال کلاچ در زمانیکه نیازی نیست، پرهیز نمائید.

نیم کلاچ کردن:

یکی از عادت‌های اشتباه بعضی از رانندگان، نیم کلاچ کردن به‌جای تعویض دنده است. به طور مثال خودرو در یک خیابان در ترافیک روان در دنده دو در حال حرکت است و بواسطه شرایطی که در هنگام رانندگی و در ترافیک های روان بوجود می آید سرعت خودرو کم می‌شود و راننده می‌بایست دنده را وضعیت یک تغییر دهد ولی این کار را انجام نمی‌دهد و با نیم کلاچ کردن، سعی می‌کند تا کمبود گشتاور را جبران نماید، این کار موجب می‌شود تا مجموعه دیسک و فلایویل با نیروی مقاوم صفحه کلاچ مواجه شود که آسیب‌دیدگی مجموعه کلاچ را به دنبال دارد.

نمونه دیگری که راننده سعی می‌کند با نیم کلاچ آن را جبران نماید، این است که به طور مثال راننده با سرعت زیاد در دنده چهار و در یک بزرگراه در حال حرکت است که به یک سربالائی می‌رسد، سرعت خودرو به‌ تدریج کم می‌شود و نیاز است تا راننده دنده را به سه تغییر دهد ولی سربالائی در حال اتمام است و راننده پایان سربالائی را در حدود پانصد تا هزارمتری مقابل خود مشاهده می‌کند و به‌ جای اینکه دنده را به سه تغییر دهد، با نیم کلاچ کاهش گشتاور را جبران می‌نماید، این کار کاملاً اشتباه است و آسیب‌ دیدگی شدید مجموعه کلاچ را به دنبال خواهد داشت.

بکسل کردن:

یکی از مواردی که موجب آسیب دیدن شدید سیستم کلاچ می‌شود، بکسل کردن خودروی دیگر است، موتور هر خودرو هر چقدر هم که قوی باشد و گشتاور خروجی آن بالا باشد ولی ظرفیت سیستم کلاچ آن برای انتقال گشتاور محدود است.

حتی خودروهای وانت مانند وانت پیکان، وانت پراید و وانت تندر نیز مجاز به بکسل کردن خودروئی دیگر نمی‌باشند و تنها وانت نیسان و یا وانت‌های مشابه آن که دارای قدرت زیادی هستند و ظرفیت سیستم گشتاور آنها بالاست می‌توانند خودرویی دیگر را از خود خیلی سبک تر می باشند، بکسل نمایند لذا به هیچ عنوان از خودروهای سواری برای بکسل کردن خودرو استفاده نکنید.

تصویر فوق نشان دهنده وضعیت دیسک کلاچ یک خودرو بعد از بکسل کردن خودروئی دیگر و آسیب دیدن آن است. همان‌طور که مشاهده می‌فرمایید، میزان آسیب‌دیدگی قطعات سیستم کلاچ به‌اندازه‌ای بوده است که صفحه‌های اصطکاکی مربوط به صفحه کلاچ از آن جدا شده و از لابه‌لای فنرهای خورشیدی دیسک کلاچ بیرون‌زده است.

اعمال فشار زیاد به سیستم کلاچ:

آوردن فشار زیاد به سیستم کلاچ محدود به بکسل کردن خودرو نمی‌شود، به طور مثال ممکن است یکی از چرخ‌های خودرو داخل یک گودال و یا جوی آب افتاده باشد و یا خودرو در میان ماسه‌های ساحل دریا گرفتار شده باشد و صاحب خودرو سعی کند تا بدون کمک‌گرفتن از خودرو امداد، آن را از آن گودال و یا جوی آب و یا از میان ماسه‌های ساحل خارج نماید.

در این صورت ممکن است فشار زیادی به سیستم کلاچ وارد شده و قطعات آن آسیب ببینند لذا توصیه می‌شود برای خارج‌کردن خودرو از چنین شرایطی، از یک روش مناسب مانند امداد خودرو و یا کمک‌ گرفتن از یک خودرو که دارای توان و گشتاور بالا و دارای ظرفیت بالا می باشد، کمک بگیرید و به سیستم کلاچ خودرو فشار مضاعف وارد ننمایید.

تصاویر فوق نشان می‌دهد که فشار زیادی به سیستم کلاچ آمده است، بخش اصطکاکی مربوط به صفحه کلاچ کاملاً از آن جدا شده و سطح دیسک به‌شدت آسیب‌دیده است.

بیشتر بخوانید:

۵ علت ساییدگی لبه بیرونی لاستیک خودرو

نکاتی برای استفاده از دنده Park در خودروهای اتومات

نکاتی برای رانندگی با گیربکس اتومات در ترافیک و پشت چراغ قرمز

بُکسوات کردن:

یکی از اقداماتی که موجب آسیب دیدن شدید سیستم کلاچ می‌شود، کاری است که در ایران معروف به بکسوات کردن و یا Take off کردن معروف است.

این کار معمولاً برای حرکات نمایشی انجام می‌شود، راننده در وضعیتی که پدال کلاچ را فشرده است و دسته‌ دنده را در دنده یک قرار داده است، پدال گاز را فشار داده و دور موتور را به میزان زیادی بالا برده و پدال کلاچ را تا جایی رها می‌کند که صفحه کلاچ با دیسک کلاچ و فلایویل درگیر شود، در این حالت گشتاور زیادی از مجموعه دیسک کلاچ و فلایویل به صفحه کلاچ منتقل می‌شود که موجب می‌شود تا خودرو با شتاب بالا شروع به حرکت نماید، این کار نه‌ تنها به مجموعه کلاچ، بلکه به قطعات دیگر از جمله گیربکس، دیفرانسیل، پلوس‌ها و حتی لاستیک‌ها به‌شدت آسیب می‌رساند.

نشت روغن:

چنانچه در پارکینگ و یا جایی که هر شب خودرو خود را پارک می‌کنید، آثاری از نشتی روغن مشاهده کردید، در اسرع وقت خودرو را به نمایندگی برده تا کارشناس و یا مکانیک آموزش دیده، آن را با دقت بررسی و منشأ نشتی را پیدا نماید و تعمیرات لازم انجام گیرد، اگر منشأ نشتی از کاسه‌ نمد ورودی گیربکس و یا کاسه‌ نمد میل‌لنگ(در سمت گیربکس) باشد، ممکن است نشتی روغن به مجموعه کلاچ نفوذ کرده و صفحه کلاچ، دیسک کلاچ و فلایویل را به روغن آغشته کند که نتیجه این کار باعث آسیب دیدن مجموعه کلاچ می‌شود.

تنظیم نبودن کلاچ:

پدال کلاچ باید به صورتی تنظیم باشد که صفحه کلاچ با دیسک کلاچ و فلایویل، تقریباً در میانه کورس حرکت پدال کلاچ، درگیر شود. اگر پدال کلاچ در فاصله نزدیک‌ تر به انتهای کورس پدال کلاچ، یعنی جایی که پدال کلاچ به انتها می‌رسد درگیر شود، ممکن است در هنگام جازدن دنده‌ها، کلاچ به‌ خوبی عمل‌ نکرده و دنده‌های گیربکس آسیب ببینند و چنانچه پدال کلاچ در اوایل جائیکه راننده شروع به فشار دادن پدال کلاچ می نماید، درگیر شود، فشار وارده از سمت دیسک کلاچ به صفحه کلاچ کم بوده و موجب شود تا بین قطعات مجموعه کلاچ(دیسک کلاچ، صفحه کلاچ و فلایویل)، لغزش ایجاد گردد که علاوه بر اینکه عدم انتقال کامل گشتاور از دیسک کلاچ به صفحه کلاچ را به همراه دارد بلکه موجب آسیب دیدن قطعات سیستم کلاچ می‌گردد. مکانیزم کلاچ اکثر خودروها دارای سیستم خود تنظیم است و به‌ صورت اتوماتیک تنظیم می‌شوند ولی بعضی از سیستم‌ها نیز فاقد این سیستم خود تنظیم هستند و لازم است هر چند وقت یک‌ بار به‌وسیله مکانیک و یا کارشناس آموزش دیده تنظیم گردد.

استفاده از زیرپایی یا کف‌پوش غیراستاندارد:

استفاده از زیر پائی یا کف‌پوش غیراستاندارد که عموماً دارای ضخامت بیش از حد هستند موجب می‌شود تا کورس حرکتی پدال کلاچ کمتر شود و مشکلاتی در تعویض دنده ایجاد گردد که آسیب دیدن قطعات گیربکس و سیستم کلاچ را به همراه دارد لذا توصیه می‌شود تا از به‌کارگیری این نوع کف‌پوش‌ها پرهیز نمایید.

نتیجه‌گیری:

با در نظرگرفتن آنچه در بالا به طور ساده در خصوص سیستم کلاچ متعلق به خودروهای مجهز به گیربکس دستی عنوان شد، با رعایت‌کردن بعضی اصول ساده و پرهیز از بعضی عادت‌های نادرست و اشتباه، می‌توان عمر سیستم کلاچ را به میزان چشمگیری افزایش داد. با استفاده صحیح از یک سیستم کلاچ می‌توان به‌سادگی تا حدود 150 هزار کیلومتر و حتی بیشتر رانندگی نمود و برعکس با انجام یک حرکت نادرست و اشتباه، ممکن است سیستم کلاچ در چند دقیقه آسیب جدی دیده بطوریکه امکان انتقال گشتاور توسط آن بطور کامل سلب گردد. اگر نسبت به خودرو خود و سیستم انتقال قدرت آن حساس هستید، باید جدا شدن صفحه کلاچ از دیسک و فلاویل را در هنگام فشردن پدال کلاچ و همچنین درگیر شدن صفحه کلاچ با مجموعه دیسک و کلاچ را در زمان رها کردن پدال کلاچ حس کنید و برای اینکه کمترین آسیب به سیستم کلاچ وارد شود و طول عمر آن همواره افزایش یابد، موارد عنوان شده را رعایت نمائید.

The secrets of increasing the life of vehicle clutch system

Writer: Alireza Keramatian/ Renault IRAN Technical Hub and Network Manager