دستگاه دیاگ چیست و چه کاری انجام میدهد؟
نویسنده: علیرضا کرامتیان، مدیر مرکز فنی(آموزش و پشتیبانی فنی، گارانتی) و شبکه نمایندگی های خدمات پس از فروش شرکت رنو ایران
از زمانی که خودروها مجهز به سیستمهای الکترونیکی شدهاند و بهمرور زمان سهم الکترونیک در بخشهای مختلف خودرو اعم از موتور، گیربکس، سیستمهای حفاظتی و امنیتی افزایش یافته است و سیستمهای خودرو تحت کنترل کامپیوتر قرار گرفتهاند، پیچیدگیها و نیازمندی به افراد متخصص و حرفهای نیز بیشتر شده است. شاید بتوان گفت اولین عاملی که باعث شد تا خودروها نیاز شدیدی به یک سیستم هوشمند پیدا کنند، حذف کاربراتور و جایگزین شدن سیستم انژکتور به جای آن بوده است که قطعات و تجهیزات الکترونیکی موجب شده تا بهرهوری و کارایی سیستمهای مکانیکی به میزان بسیار زیادی افزایش یابد.
ظهور کامپیوتر در سیستمها، دستگاهها و سامانههای مختلف خودرو موجب شده است ایدههای چندین دهه پیش طراحان و خودروسازان که در آن زمان در حد یک رؤیا و تخیل بوده است، محقق گردد و به واقعیت بپیوندند.
در زمانی که میزان بنزین ورودی به سیلندرهای خودرو توسط کاربراتور و صرفاً بر اساس اصول فیزیک انجام میگرفت و کلید مخفی برای جلوگیری از سرقت خودرو بکار میرفت و سیستمهای ایمنی خودرو برای جلوگیری از آسیب دیدن سرنشینان محدود به یک کمربند ایمنی ساده بودند، نیازی به کامپیوتر احساس نمیگردید، این در حالی است که کلیه سیستمهای امروزی خودرو که به کمک تکنولوژیهای پیشرفته طراحی و ساخته میشوند، نیازمند سیستمهای هوشمند و کامپیوتری هستند و مهمتر از همه این است که این کامپیوترها میبایست به روشها و با استفاده از سامانههای متناسب با خودشان پشتیبانی، عیبیابی و تعمیر شوند.
کلیه خودروهای امروزی اعم از آنهایی که مجهز به حداقل تجهیزات هوشمند مانند سیستم مدیریت موتور (Engine Management) هستند تا خودروهای فاقد راننده (Self- Driving car، Autonomous car و یا Driver-less car) که از تجهیزات و سامانههای بسیار پیچیده بهره میبرند، به شکلی طراحی و ساخته شدهاند که هر سیستم دارای یک کامپیوتر، واحد تغذیه، تعدادی سنسور و عملگر و همچنین یک سیستم عیبیابی هستند. در شکل زیر یکی از این سیستمها در قالب یک شکل شماتیک نمایش داده شده است:
همانطور که مشاهده میشود همگی تجهیزات سیستم مدیریت موتور به غیر از دستگاه عیبیاب (Diagnostic Tool) در داخل خودرو قرار گرفته است. به عبارت دیگر دستگاه عیبیاب فقط در نمایندگیهای مجاز وجود دارد و وقتی راننده به تعمیرگاه مجاز مراجعه میکند، کارشناس آموزش دیده، دستگاه عیبیاب را به سوکت عیبیاب که در داخل خودرو قرار دارد، متصل مینماید.
کلیه کامپیوترهای خودرو به شکلی طراحی و برنامهریزی شدهاند که وقتی دستگاه عیبیاب به سوکت عیبیاب متصل میشود، کلیه اطلاعات خود را با آن به اشتراک می گذارند و کارشناس با بررسی قسمتهای مختلف میتواند وضعیت آنها را بررسی و عیبیابی نماید و مطابق فرایندهایی که در مستندات عیبیابی و تعمیراتی تعریف شده است، دستور تعمیرات لازم را صادر نماید.
بوسیله دستگاه عیبیاب(Diagnostic Tool) موارد زیر قابل انجام است:
- مشاهده خطاها (Faults) که در کامپیوترها ثبت شدهاند.
- بررسی parameterها و statusها
- استفاده از تست عملگرها(Actuator Test)
- برنامهریزی کامپیوترها (Programming)
- بهروزرسانی کامپیوترها (Reprogramming)
- اختصاص(Allocation & Assignment) کلید و کارت
- عملیات پیکربندی (Configuration) کامپیوترها
- معرفی (Learning) سنسورها و عملگرها
لازم به ذکر است که منظور از دستگاه عیبیاب (Diagnostic Tool)، دستگاهی است که توسط شرکت تولید کننده خودرو ساخته شده و در اختیار کلیه نمایندگیهای مجاز همان شرکت قرار داده شده است. به طور مثال دستگاه عیبیاب خودرو شرکت رنو، Clip نام دارد و شکل دستگاههای عیبیاب که توسط شرکت رنو در اختیار نمایندگیهای مجاز ایران خودرو و سایپا برای عیبیابی خودروهای رنو تندر 90، رنو ساندرو، رنو کپچر و همچنین دیگر محصولات دیگر از قبیل رنو فلوئنس، رنو تالیسمان، رنو کولئوس، رنو داستر و غیره قرار گرفته است، بهصورت زیر است:
بیشتر دستگاههای عیبیابی که در تعمیرگاههای شخصی مورد استفاده قرار میگیرند، صرفاً توانائی اعلام خطاها، parameterها و statusها را دارند و چون برای عموم خودروها ساخته شدهاند لذا نمیتوانند بهصورت تخصصی عمل کنند و بیشتر مواردی را که در بالا به آن اشاره شده است، نمیتوانند انجام دهند.
در زیر نمونههایی در خصوص چگونگی بکارگیری و بررسی خودرو توسط کارشناس آموزش دیده، با استفاده از دستگاه عیبیاب (Diagnostic Tool) را میتوانید مشاهده فرمایید:
سیستم ایموبیلایزر (ضدسرقت):
چنانچه یک خودرو روشن نشود، اولین کاری که یک کارشناس دوره دیده باید انجام دهد، بررسی وضعیت سیستم ایموبیلایزر (ضدسرقت) است. به عنوان مثال صفحه مربوط به سیستم ایموبلایزر خودرو تندر و ساندرو را که کارشناس میتواند وضعیت آن را مشاهده کند، در زیر میتوانید مشاهده نمایید:
ممکن است کلیه قطعات سیستم ایموبیلایزر (ضدسرقت) سالم بوده و مشکلی نداشته باشند ولی ارتباط بین کامپیوتری که برنامه سیستم ضد سرقت در آن قرار دار (UCH یا BCM) با کامپیوتر موتور قطع شده باشد، در این وضعیت هیچ خطائی در سیستم ثبت نمیگردد ولی سیستم ضد سرقت همچنان فعال خواهد بود و خودرو به هیچ عنوان روشن نخواهد بود. کارشناس با مشاهده و بررسی parameterها و statusها میتواند منشأ ایراد را پیدا کند و تعمیرات لازم را انجام دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص سیستم ایموبیلایزر میتوانید مطلبی که در این خصوص در مجله رنو ایران تحت عنوان "سیستم ایموبیلایزر (Immobilizer) در خودرو چیست و چگونه کار میکند؟" نوشته شده است را مطالعه فرمایید.
سیستم مدیریت موتور (Engine Management):
یک خودروی رنو کپچر دچار مشکل شده است بدین صورت که روشن میشود ولی دور موتور افزایش پیدا نمیکند و به محض حرکت کردن، خاموش میشود و در عین حال چراغ چک موتور (Engine Check) بر روی صفحه نمایشگرها روشن شده است و پیام CHECK INJECTION SYSTEM نیز بر روی آن قابل مشاهده است. خودرو بوسیله خودروبر به تعمیرگاه مجاز منتقل میشود. کارشناس وضعیت خودرو را بررسی و دستگاه عیبیاب را به خودرو متصل میکند و خطای قرمز رنگ دائمی (permanent) زیر را مشاهده میکند:
سپس به بررسی parameterها و statusها در قسمت مربوطه میپردازد:
میزان فشار در ریل بنزین (RAIL PRESSURE SETTING) با توجه بار وارده بر موتور توسط کامپیوتر سیستم مدیریت موتور محاسبه شده است و میبایست 29.40bar باشد، در حالی که پمپ بنزین مکانیکی فشار بالا (RAIL Pressure) فقط توانسته است فشاری معادل 4.00bar تأمین نماید. کارشناس دوره دیده با مراجعه به مستندات عیبیابی و تعمیراتی، به این نتیجه میرسد که لازم است سنسور فشار ریل سوخت و پمپ بنزین مکانیکی فشار بالا(High Pressure) بررسی گردند. چنانچه دستگاه عیبیاب در اختیار نباشد و یا مکانیک یا کارشناس توانائی بررسی و تفسیر parameterها و statusها را نداشته باشد، باید به روش سعی و خطا به دنبال قطعه معیوب بگردد که علاوه بر دشواری کار و طولانی شدن زمان عیبیابی، هزینههای زیادی را نیز به دنبال خواهد داشت. چنانچه علاقهمند هستید تا در خصوص ایرادات سیستم مدیریت موتور بیشتر بدانید، مطلبی را تحت عنوان"دلایل روشن شدن چراغ هشدار سیستم مدیریت موتور و یا چراغ چک موتور(Engine Check) چیست؟" در مجله رنو ایران مطالعه فرمایید.
سیستم کیسه هوا (Airbag):
بررسی ایراد سیستم کیسه هوا نیز مستلزم اتصال دستگاه عیبیاب و مشاهده، کنترل و چک کردن خطا، parameter و Statusها است. کارشناس آموزش دیده با مراجعه به قسمتهای مذکور، به منشأ ایراد در مدار پی خواهد برد، به طور مثال تصویر زیر مربوط به قسمت parameterها و statusهای موجود در دستگاه عیبیاب خودروی رنو تندر و رنو ساندرو است:
در اینجا عاملی که میتواند کارشناس را در یافتن منشأ ایراد راهنمائی کند، AIRBAG LOCKING CICUIT IMPEDANCE است، چنانچه کارشناس به مقادیر موجود در مستندات عیبیابی و تعمیراتی مراجعه کند، این مقدار میبایست 90 اهم باشد، در حالی که در تصویر بالا 99.9 اهم ثبت شده است که نشان دهنده قطعی در مدار است.
چنانچه کامپیوتر کیسه هوا نیاز به تعویض داشته باشد، کارشناس آموزش دیده میبایست ابتدا عملیات قفل کردن سیستم را انجام داده و کامپیوتر نو را جایگزین کند ولی کار به اینجا ختم نمیشود بلکه میبایست عملیات پیکربندی (configuration) و یا تنظیمات را انجام دهد، در این مرحله کارشناس باید وارد قسمت Repair Mode شده و برای کامپیوتر کیسه هوا مشخص کند که نوع خودرو چیست، خودرو فرمان راست و یا فرمان چپ است، کیسه هوا و پیش کشنده و امکانات دیگر خودرو د راین خصوص کدام اند و آیا خودرو دارای سوئیچ غیرفعال کننده کیسه هوای سمت سرنشین جلو است و یا خیر. در زیر، تصویری از پیکربندی خودرو تندر و ساندرو را که از دستگاه عیبیاب تهیه شده است، میتوانید ملاحظه فرمایید:
بدون دستگاه عیبیاب، انجام عملیات پیکربندی در کامپیوتر کیسه هوا غیر ممکن است.
چنانچه علاقهمند هستید تا علل روشن شدن چراغ هشدار کیسه هوا را بدانید، میتوانید به مطلبی که در این خصوص در مجله رنو ایران تحت عنوان "دلایل روشن شدن چراغ هشدار سیستم کیسه هوا (Airbag) چیست؟" وجود دارد، مراجعه نمایید.
سیستم ترمز ضد قفل چرخها (ABS):
از آنجا که سیستم ترمز ضد قفل چرخها جزء سیستمهای ایمنی خودرو است و در هنگام حرکت خودرو ممکن است به دفعات عمل نماید لذا لازم است تا با دستگاه عیبیاب، بررسی و در صورت نیاز تعمیر گردد. چنانچه چراغ هشدار این سیستم بر روی صفحه نمایشگرها روشن شود، ممکن است عملکرد آن مختل شده و از سطح ایمنی خودرو کاسته شود. در زیر نمونهای از یکی از صفحات parameterها و Statusهای مربوط به خودرو تندر را میتوانید مشاهده نمایید، کارشناس آموزش دیده با بررسی، تست و تفسیر مقادیر ثبت شده و مقایسه با مقادیر مرجع میتواند به ایراد سیستم مذکور پی برده و دستور تعمیرات لازم را بدهد.
چنانچه صاحب خودرو اقدام به تغییر سایز رینگ و لاستیک نماید، میبایست تغییرات لازم در قالب عملیات پیکربندی (configuration) در کامپیوتر سیستم ضد قفل چرخهای خودرو انجام گیرد، در غیر این صورت ممکن است مشکلاتی در عملکرد سیستم ضد قفل چرخها به وجود آیا و یا سرعت خودرو بر روی صفحه نمایشگرها بهدرستی نمایش داده نشود.
در تصویر زیر صفحه مربوط به پیکربندی مشخصات رینگ و لاستیکهای خودروی تندر و ساندرو را مشاهده مینمایید.
وقتی یکی از قطعات مربوط به سیستم ترمز خودرو مانند پمپ ترمز، بلوک هیدرولیک و یا حتی یکی از لولههای ترمز به هر دلیلی تعویض گردد و بواسطه آن، هوا وارد بلوک هیدرولیک ABS گردد، لازم است تا عملیات هواگیری تحت عنوان bleeding بوسیله دستگاه عیبیاب و با فرایند خاصی انجام گیرد، در غیر این صورت سیستم ترمز خودرو به درستی عمل نکرده و سلامت سرنشینان به خطر خواهد افتاد.
چنانچه قصد دارید تا علتهای روشن شدن چراغ هشدار سیستم ضد قفل چرخها را بدانید، مطلبی را که در مجله رنو ایران تحت عنوان "دلیل روشن شدن چراغ هشدار سیستم ABS چیست و پیامدهای آن کداماند؟" وجود دارد، را مطالعه نمایید.
عیبیابی سیستم تهویه مطبوع خودرو:
تهویه مطبوع یکی از پیچیدهترین سیستمهای خودرو است زیرا بر اساس قوانین فیزیک و بواسطه فعالیت سیستم مکانیک و برق کار میکند. این سیستم تحت شرایط بسیار سختی فعالیت دارد و از آنجا که هدف آن تأمین رفاه و آسایش سرنشینان است لذا میبایست بسیار دقیق و عاری از نقص باشد. از آنجا که عملکرد این سیستم بسیار پیچیده است، عیبیابی آن نیز مشکل است و اکثر تعمیرکاران بصورت تجربی و با استفاده از ابزارآلات ساده مبادرت به عیبیابی مینمایند که اکثرا راه را به خطا رفته و هزینههای زیادی را به صاحب خودرو تحمیل مینمایند.
دستگاه عیبیاب خودرو امکاناتی را در اختیار کارشناس آموزش دیده قرار میدهد تا امکان کنترل میزان گاز موجود در سیستم تهویه خودرو، امکان تست کمپرسور کولر و تستکردن ارتباطات قسمتهای مختلف خودرو بوسیله ایشان وجود داشته باشد.
بهعنوان نمونه در زیر یکی از صفحات مربوط به parameterها و statusهای خودرو کپچر را میتوانید ملاحظه فرمایید. کارشناس آموزش دیده با مشاهده، بررسی و تفسیر این موارد میتواند علت عدم کارکرد سیستم تهویه مطبوع را بیابد و یا علت پائین بودن کارایی آن را حدس زده و دستور تعمیرات لازم را صادر نماید.
در تصویر زیر میتوانید یکی از امکاناتی که در دستگاه عیبیاب برای خودروهای تندر و ساندور وجود دارد و کارشناس دوره دیده میتواند بوسیله آن، عملکرد کلاچ برقی کمپرسور کولر را در حالت موتور خاموش تست نماید، مشاهده نمایید.
وقتی دستور AIR CONDITIONING COMPRESSOR توسط کارشناس فعال شود، دستگاه به کمک کامپیوتر مربوط به سیستم تهویه مطبوع، به کلاچ برقی کمپرسور ولتاژ ارسال مینماید که موجب میشود تا کلاچ برقی عمل کرده و به صفحه مربوط به کمپرسور برخورد و ایجاد صدا نماید، کارشناس با شنیدن صدای مذکور به سالم بودن مدار برقی مابین کامپیوتر سیستم تهویه مطبوع و کمپرسور پی خواهد برد.
همچنین اگر دو دستور دیگر که در تصویر فوق وجود دارند (FAN UNIT SLOW SPEED FAN و FAN UNIT HIGH SPEED FAN) فعال شوند، فن دور تند و دور کند رادیاتور موتور برای چند ثانیه روشن خواهند شد و بدین صورت کارشناس به سالم بودن و یا خراب بودن فن و مدارات مربوطه پی خواهد برد.
نصب برنامههای کامپیوترهای مختلف (REPROGRAMMING):
در بعضی از خودروها، چنانچه به هر علتی یکی از کامپیوترهای خودرو اعم از کامپیوتر سیستم مدیریت موتور، کامپیوتر سیستم ضد قفل چرخها، کامپیوتر سیستم کیسه هوا و غیره لازم باشد که تعویض گردد، میبایست فرایند خاصی انجام گیرد و برنامه نرم افزاری مربوطه بر روی کامپیوتر تعویض شده، نصب گردد. این کار صرفاً بوسیله دستگاه عیبیاب قابل انجام خواهد بود.
عملیات تعریف و اختصاص کارت و کلید (KEY ASSIGNMENT & CARD ALLOCATION)
چنانچه کلید و یا کارت یک خودرو مفقود گردد و یا برای آن مشکلی بوجود آید و لازم باشد تا یک کلید و یا کارت جدید برای خودرو ساخته شود، میبایست فرایند پیچیدهای انجام گیرد که فقط توسط دستگاه عیبیاب و به کمک کارشناس فنی آموزش دیده قابل اجرا است.
در اینجا بحث در خصوص تیغه فلزی کارت و یا کلید نمیباشد بلکه آنچه مهم است قسمت مربوط به سیستم ایموبیلایزر است. بطور مثال چنانچه کارشناس بخواهد برای یک خودروی کپچر و یا تالیسمان کارت جدید تعریف کند، میبایست بر اساس شماره شناسائی اختصاصی خودرو که با نام VIN خودرو شناخته میشود، کارتی را از طریق شرکت رنو سفارش داده و بعد از دریافت آن، با کمک واحد پشتیبانی فنی شرکت رنو، پروسه خاصی را در زمان محدودی و بوسیله دستگاه عیبیاب انجام دهد، در غیر این صورت امکان تعریف کلید و یا کارت دیگری وجود نخواهد داشت.
در حین انجام فرایند، دستگاه یک کارکتر 36 رقمی را در اختیار کارشناس فنی قرار میدهد، ایشان کارکتر مذکور و شماره شناسائی خودرو (VIN) را برای واحد پشتیبانی شرکت ارسال کرده و یک کد 24 رقمی از آن واحد پشتیبانی دریافت می کند، اگر همه چیز بهدرستی انجام شود، کارشناس در حداکثر 60 دقیقه میبایست فرایند تعریف کارت را تکمیل نموده و عمل اختصاص کارت انجام گیرد. در شکل زیر، تصویری از مرحلهای که دستگاه عیبیاب، کد 24 رقمی را در اختیار کارشناس فنی قرار داده است را میتوانید مشاهده فرمایید:
چنانچه مایل هستید تا اطلاعات بیشتری در خصوص سیستم ایموبیلایزر کسب نمایید، توصیه میشود مطلبی را که در مجله رنو ایران تحت عنوان"سیستم ایموبیلایزر (Immobilizer) در خودرو چیست و چگونه کار میکند؟" نوشته شده است را مطالعه فرمایید.
معرفی (Learning) سنسورها و عملگرها:
بعد از اینکه بعضی از قطعات خودرو تعویض و یا حتی باز و بسته شدند، لازم است تا عملیات خاصی توسط کارشناس دوره دیده و توسط دستگاه عیبیاب انجام گیرد تا سیستم بتواند به درستی کار کند. به عنوان مثال چنانچه استپر موتور و یا موتور دریچه گاز در یک خودرو شسته و یا تعویض گردید، میبایست عملیات معرفی(Learning) آن قطعه انجام گیرد، در غیر این صورت ممکن است موتور بدرستی کار نکند و یا دور موتور دارای نوسان باشد. در شکل زیر تصویری از صفحه دستگاه عیبیاب را که برای عملیات معرفی موتور پلهای (stepper motor) مورد استفاده قرار میگیرد را میتوانید مشاهده نمایید:
چنانچه بعضی از عملیات توسط دستگاه عیبیاب انجام گیرد، خودرو حتی قادر به حرکت نخواهد بود، بطور مثال چنانچه عملیات معرفی و تنظیمات لازم بعد از تعویض و یا باز و بست سیستم کلاچ خودرو کپچر انجام نگیرد، خودرو کپچر به هیچ عنوان قادر به حرکت نخواهد بود. در زیر تصویری از یکی از مراحل عملیات تعریف سیستم کلاچ خودرو کپچر را مشاهده میفرمایید.
آیا بدون دستگاه عیبیاب (Diagnostic Tool)، امکان عیبیابی، تعمیرات و اقدامات لازم دیگر وجود دارد؟
وقتی یک بیمار به یک پزشک متخصص مراجعه میکند، پزشک شاید بتواند مشکل ایشان را حدس بزند ولی برای اینکه بتواند داروئی برای بهبودی او تجویز کند و یا تصمیمی برای عمل جراحی بگیرد، نیاز به اطلاعات دقیقتری دارد لذا متناسب با مشکل بیمار، از او درخواست میکند که آزمایشات لازم، رادیوگرافی، رادیولوژی، سونوگرافی و غیره را انجام دهد تا بتواند داروی مناسب را تجویز نماید و یا تصمیمی بگیرد که موجب بهبود بیمار گردد. وجود دستگاه عیبیاب برای خودروهای انژکتور نیز همانند موارد بالاست، یک کارشناس دوره دیده میبایست برای بررسی وضعیت و پیدا کردن منشا ایراد خودرو، از دستگاه عیبیاب کمک بگیرد، در غیر این صورت نمیتواند ایراد را بدرستی تشخیص دهد و گاهی ممکن است بجای تعمیرات و رفع عیب، به خودرو آسیب وارد گردد.
روش عیبیابی در خودروهای انژکتوری با خودروهای کاربراتوری بسیار متفاوت است. خودروهای کاربراتوری به دلیل نداشتن کامپیوتر نیازی به دستگاه عیبیاب نیز ندارند و برعکس وجود دستگاه دیاگ برای عیبیابی و تعمیرات خودروهای انژکتوری یک ضرورت است و بدون آن امکان ندارد تا کارشناس بتواند ایراد خودرو را بدرستی تشخیص دهد. یک مکانیک و یا کارشناس خبره و یا حتی یک کارشناس دوره دیده هر چقدر هم تجربه داشته باشد و به هر میزان بر سیستمهای کامپیوتری و مکانیکی خودرو تسلط داشته باشد، بدون دستگاه عیبیاب نمیتواند با اطمینان، ایراد خودرو را تشخیص دهد و مسیر تعمیرات را بهدرستی طی نماید.
بر اساس آنچه در بالا توضیح داده شد، توصیه میشود تا مطابق آنچه در دفترچه راهنمای خودرو درج شده است، در فواصل زمانی مشخص و همچنین بر اساس میزان مسافت پیموده شده(کیلومتر کارکرد)، به نمایندگی مجاز مراجعه نمایید تا خودرو شما بوسیله دستگاه عیبیاب(Diagnostic Tool) استاندارد آن برند و توسط کارشناس آموزش دیده بررسی گردد، بدین ترتیب خودرو شما همیشه سالم بوده و میزان استهلاک خودرو به حداقل خواهد رسید و هزینههای نگهداری و تعمیرات خودرو به میزان چشمگیری کاهش خواهد یافت.
What is a diagnostic tool and what does it do?
Writer: Alireza Keramatian/ Renault IRAN Technical Hub and Network Manager